Hebzucht en de mythe van het Wilde Westen

John Williams,
Butcher's Crossing (VS 1960)
In het Nederlandse onder dezelfde titel verschenen
Roman, 274 pp.

Ik kan natuurlijk onmogelijk iets over deze net vertaalde debuutroman van John Williams zeggen zonder te refereren aan het onverwachte en fenomenale succes van Stoner, dat oorspronkelijk in 1965 verscheen en hier vorig jaar in vertaling uitkwam. Eén ding is zeker: Butcher's Crossing is een western en daarmee een volstrekt ander soort boek dan het levensverhaal van de bescheiden academicus Stoner. Er gebeurt nog eens wat én het is regelmatig zeer spannend. Maar het is niet helemaal de conventionele western die het op het eerste gezicht lijkt en de hand van de schrijver van Stoner is er wel degelijk in te herkennen.

Het is de late negentiende eeuw (jaren tachtig schat ik) en Butcher's Crossing in Kansas is typisch zo'n ruig dorp van anderhalve man en een paardenkop, zoals ze destijds in het westen van VS overal uit de prairie omhoog schoten. Het heeft een winkel, een barbier, een kroeg, een hotel en natuurlijk een bordeel, maar niet veel meer. Men wacht op de komst van de spoorlijn en dan zal het plaatsje vanzelf tot bloei komen. Hier verschijnt op een dag in de late zomer de jonge predikantenzoon William Andrews, vers van Harvard, met een klein erfenisje op zak en vol van de ideeën van Ralph Waldo Emerson. Will is op zoek naar ongerepte natuur om ver van het gewoel van de beschaving zichzelf te vinden. Niet dat hij erg duidelijk omlijnde ideeën heeft over hoe hij dat gaat doen, maar zijn vader kende vroeger een zekere Mr. McDonald die nu een huidenhandel in Butcher's Crossing heeft, dus dat is waar Will met zijn vage idealen naar toe trekt. Mr. McDonald zou Will maar wat graag zijn administratie laten doen, maar als hem duidelijk wordt dat Will andere plannen heeft, verwijst hij hem naar de bizonjager Miller. Die kan hem vast het een en ander leren.

Miller beweert als enige een geheime vallei in de Rocky Mountains te kennen waar de bizons nog net als vroeger met duizenden rondgrazen. Als Will met geld over de brug komt, zorgt Miller voor een jachtpartij zonder weerga waar ze allemaal schatrijk van zullen worden. Zo gezegd zo gedaan. Met een ossenwagen, de whiskyverslaafde wagenmenner Charley Hoge en de cynische huidenviller Schneider trekken ze op een vroege ochtend in augustus naar het westen.

Al te veel wil ik niet zeggen over het verdere verloop van het verhaal, behalve dat het een tocht vol ontberingen wordt, die je door John Williams evocatieve en gedetailleerde schrijfstijl bijna zelf aan den lijve ondervindt. Het levert een enorme spanning op en maakt dit boek hele hoofdstukken lang absoluut unputdownable.

Het Amerikaanse westen is in de verbeelding altijd de plek geweest van de ongekende mogelijkheden, van de vrijheid, van het individualisme par excellence. Het is the final frontier, het onontgonnen, onbekende land dat nog niet gecorrumpeerd is door de beschaving; de wildernis waar de mens, door terug te keren naar de natuur, en door weer te vertrouwen op zijn instincten, verloren gegane levenskennis kan vinden en vanzelf kan doordringen tot de kern van het bestaan, tot het mooie, tot het goede. Zo is het ook met Will Andrews en de motivatie voor zijn reis naar Butcher's Crossings:

He believed—and had believed for a long time—that there was a subtle magnetism in nature, which, if he unconsciously yielded to it, would direct him aright, not indifferent to the way he walked. But he felt that only during the few days that he had been in Butcher’s Crossing had nature been so purely presented to him that its power of compulsion was sufficiently strong to strike through his will, his habit, and his idea.

Hij zal uiteindelijk bedrogen uitkomen. Eén van de eerste dingen waar de mannen in Colorado op stuiten is de spoorweg die daar wordt aangelegd. En de bizonjacht wordt ingegeven door niets anders dan de allerplatste hebzucht. Het bestaan van de mannen wordt gereduceerd tot doden, villen en overleven, totdat Will zijn hele gevoel voor identiteit kwijtraakt.

Day by day the numbness crept upon him until at last the numbness seemed to be himself. He felt himself to be like the land, without identity or shape; sometimes one of the men would look at him, look through him, as if he did not exist; and he had to shake his head sharply and move an arm or a leg and glance at it to assure himself that he was visible.

Butcher's Crossing is een western en tegelijkertijd een anti-western, een indringend geschreven en krachtig verteld verhaal over de teloorgang van een Amerikaanse mythe, van een ideaal dat door winstbejag en moordzucht allang verdampt is. Er zit veel meer spanning en actie in dan in het sensitieve Stoner, maar toch blijft dat laatste voor mij het betere boek van de twee. Stoner heeft mij flink aan het denken gezet en me in zekere zin een andere kijk op het leven gegeven en dat geldt niet voor Butcher's Crossing. Toch kunnen de meningen daarover gemakkelijk verschillen. De recensent in de NRC vond Butcher's Crossing beter, dus: zeker gaan lezen deze indrukwekkende roman.

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen!