Kijken en bekeken worden

Maggie Gee,
My Driver (GB 2009)
Roman, 344 pp.
Niet in het Nederlands vertaald



My Driver is een sprankelende komedie met hier een daar een zwarte randje. De Britse Trevor (loodgieter) en zijn ex-vrouw Vanessa (schrijver), allebei rond de 60 en alweer vele jaren uit elkaar, zijn heel toevallig tegelijkertijd in Oeganda, maar weten dat niet van elkaar. In de loop van het verhaal kruisen hun wegen elkaar meerdere keren zonder dat ze dat in de gaten hebben, maar als na een tijdje duidelijk wordt dat de schrijver haar personages aan het eind echt wel samen laat komen, wordt het elkaar steeds weer mislopen een leuk soort doorlopende grap.

Trevor logeert bij de Oegandese Mary Tendo, vroeger in Engeland de hulp van Vanessa, maar nu een succesvolle (en bazige) dame met een leidinggevende functie in het luxe Sheraton Hotel. Dat is, ook alweer heel toevallig, tevens het hotel waar de schrijversconferentie van Vanessa plaats vindt. Maar omdat Vanessa niet weet dat Mary inmiddels in het Sheraton werkt, lopen de twee elkaar steeds nét mis - net als Trevor en Vanessa, en ondanks verwoede pogingen van Vanessa om haar voormalige hulp te lokaliseren.

Ach, die arme Vanessa. Ze is zo overtuigd van haar eigen schrijverschap en haar eigen belangrijkheid dat er helemaal geen lichtje gaat branden als ze door de British Council (die het congres organiseert) pas op het laatste moment wordt uitgenodigd voor de conferentie. Ze is diep teleurgesteld als ze op de luchthaven niet spontaan een upgrade naar eersteklas krijgt en blijft zich er maar over verbazen dat geen van de andere schrijvers weet wie ze is. Want ze is toch een beroemde auteur. In haar hoofd heeft ze de recensies van haar beide romans zo geredigeerd dat ze een groot schrijfster lijkt, zonder overigens ook maar een woord aan de besprekingen toe te voegen of te veranderen.

The sales, of course, were not all that great, because the publisher was inefficient, but the critical raves were emblazoned on the paperback, and still sustain her when she’s low: ‘Henman’s ambitions are great ... praiseworthy.’ The Times. ‘A brave attempt ... literary innovation ... to be encouraged.’ Independent on Sunday. Vanessa knows them both by heart.(She has forgotten the full text of The Times. ‘Even though she does not always succeed, Henman’s ambitions are great. Granted, the prose is overworked. But in the dismally dull landscape of today’s fiction, her stylistic flights can seem almost praiseworthy.’ While the Independent on Sunday called My Pale Ark ‘A courageous attempt at poetic prose. Though the author of this ambitious second novel has no insight into her own characters, she makes a brave stab at literary innovation. Her efforts to escape her own limitations are, surely, to be encouraged.’

Vanessa heeft zelfoverschatting tot een kunst verheven en leeft in een wereld die ze deels zelf gemaakt heeft. Als de echte wereld dan zo nu en dan toch doordringt, valt dat niet mee. Zoals in het Afrika buiten het luxe hotel.

Intussen zijn de gemoedelijke Trevor en Mary Tendo op weg naar Mary's geboortedorp, waar Trevor, die immers loodgieter is, door Mary als vrijwilliger is aangewezen om een waterput aan te leggen. Wat Trevor niet weet is dat de dominante en gauw geïrriteerde Mary grote zorgen heeft. Haar zoon Jamil is een tijd geleden op weg naar Noord-Afrika verdwenen en ze is bang dat hij ergens als soldaat is geronseld. Heel toevallig switcht het verhaal in de loop van het boek meerdere keren naar precies zo'n jongenssoldaat, die uitgehongerd en getraumatiseerd naar zijn huis in Kampala probeert terug te keren. En heel toevallig kruist deze jongen het pad van zowel Vanessa als Trevor.

Het sterke van dit boek is dat Maggie Gee zo scherp heen en weer schakelt tussen de blik van de Europeanen en die van de Afrikanen. Beide kanten bekijken elkaar voortdurend en geven stiekem hun oordeel over elkaar. Er is zelfs - heel ironisch - even een berggorilla die zich verwondert over al die rare mensen die hem en zijn familie komen bekijken. Alle blikken zijn onvermijdelijk gekleurd door het onbewuste racisme waar onze wereld nu eenmaal van doordrongen is en waardoor iemand met een andere huidskleur en een andere cultuur nu eenmaal altijd de Ander is. Het is Vanessa - die zo vreselijk bewust open voor andere culturen en politiek correct is - wier blik het meest wordt bijgesteld en bij wie Oeganda de meeste verandering teweeg brengt. En hoewel Gee het land mede neerzet als een gebied met gevaren waar Europeanen slecht op ingesteld zijn, is ze ook positief. De ontspannen Trevor die (in tegenstelling tot zijn opgefokte ex) mensen en dingen neemt zoals ze zijn, reist en verblijft zonder enige problemen in een ver en vreemd land waar hij nog nooit geweest is.

Een beetje jammer is dat het einde voor Vanessa en Trevor al te voorspelbaar is. Op zich past dit einde wel bij een komedie, maar aan de andere kant schuurt het. Het voelt niet vanzelfsprekend en onvermijdelijk genoeg aan, maar opgelegd, alsof de schrijfster het met alle geweld zo wil maar er zelf ook niet helemaal door overtuigd is. Ook jammer is dat Vanessa en Trevors volwassen zoon en zijn vrouw (als tegenhangers van de Afrikaanse zoon van Mary) als tenenkrommende cliché-yuppen worden neergezet en dat Gee's mild-satirische blik het bij hen een beetje laat afweten. Maar voor de rest is dit een heerlijk onderhoudend verhaal met een frisse kijk op Afrika en zelfs één zeer aangrijpende scène. De opzichtige maar opzettelijke toevalligheden accepteer je daarbij met een vrolijke knipoog als noodzakelijk onderdeel van het verhaal.
____________________

My Driver is een soort vervolg op het eerder gepubliceerde My Cleaner, dat gaat over de periode dat Mary Tendo als hulp van Vanessa in Engeland werkte. My Driver kan prima als op zichzelf staande roman gelezen worden, zoals ik heb gedaan met het oog op mijn toen naderende Oegandatrip, maar uit de recensies maak ik op dat My Cleaner beter is, dus wie weet ga ik dat ook nog eens oppakken. Zijn er hier mensen die al eerder iets van Maggie Gee hebben gelezen?

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen! Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Plaats dan s.v.p. een link bij de reacties.