Licht in het duister

Anthony Doerr,
All the Light We Cannot See (VS 2014)
Roman, 544 pp.
Nederlandse titel: Als je het licht niet kunt zien



Werner is een arm weesjongetje in de crisisjaren, met als enig vooruitzicht op zijn vijftiende de mijnen ingejaagd te worden, waar zijn vader een vroege dood vond. Hij kan zijn geluk dan ook niet op als hij, omdat hij een soort technisch wonderkind is, mag doorleren aan een instituut waar hij wordt opgeleid voor een rol als radertje in het Derde Rijk. Weet hij als twaalfjarig kind wat Hitler allemaal in de zin heeft? Welnee. Hoe zou hij in deze omstandigheden dan ooit kunnen kiezen voor een short, nasty and brutish leven in de mijnen? Een kind van die leeftijd zonder toekomstperspectief heeft feitelijk helemaal geen keus. Werner komt op een akelig Nazi-instituut in Essen terecht en wordt klaargestoomd voor de oorlog. Hij doet zijn uiterste best zijn ogen te sluiten voor de kadaverdiscipline en het sadisme van de officieren die het instituut leiden. Hij wil overleven.

De zoveelste Tweedewereldoorlogsroman? Niet bepaald. Doerr heeft het boek voorzien van elementen die een beetje aan sprookjes doen denken, zonder de gruwelijke realiteit van de oorlog uit het oog te verliezen. Juist de scènes van Werner in oorlogsgebied zijn het indrukwekkendst. Maar er is meer.

Op de bovenste verdieping van een hoog, smal, eeuwenoud huis - als een toren in een kasteel - in het door de Duitsers bezette Saint-Malo, zit de zestienjarig Marie-Laure. Het is augustus 1944. De geallieerden bereiden na de succesvolle landing in Normandië een groot bombardement voor en strooien vanuit vliegtuigen pamfletten over de stad, waarin de burgers met klem wordt aangeraden te evacueren. Marie-Laure vangt zo'n pamflet op, ruikt aan de inkt dat er tekst op staat, maar kan niet lezen wat. Ze is al tien jaar blind.

Er was eens, lang geleden in India, een grote grijsblauwe diamant met in het midden een hint van rood, die de 'Sea of Flame' werd genoemd. Volgens de legende gingen alle geliefden van de bezitter van deze diamant dood, maar kon hij zelf niet sterven zolang de diamant van hem was. Deze kostbare diamant werd tot voor kort achter slot en grendel bewaard in het Natuurmuseum in Parijs waar de vader van Marie-Laure voor de oorlog slotenmaker was, en is daarna verstopt ergens buiten Parijs, maar een Duitse officier is hem op het spoor. Zijn kanker is aan een fatale opmars bezig en hij is er van overtuigd dat alleen de diamant hem van de dood kan redden. Hij wil overleven.

Alle drie deze verhaallijnen zullen uiteindelijk, via flasbacks, bij elkaar komen, maar de verhalen van Marie-Laure en Werner zijn het belangrijkst. Doerr weeft daarin op poëtische wijze hun beider liefde voor de natuur en de wonderen van de wetenschap samen. Marie-Laure is min of meer opgegroeid in het Natuurmuseum na de vroegtijdige dood van haar moeder, en is gefascineerd geraakt door schelpen en huisjesslakken. Ondanks haar blindheid ziet ze schoonheid die de meeste mensen over het hoofd zien. Het smalle hoge huis in Saint-Malo is na 1940 voor haar een veilig pantser tegen de verschrikkingen van de buitenwereld, net als een schelp. Haar dierbaarste bezit zijn de toekomstromans van Jules Verne, waarvan ze er elk jaar van haar liefhebbende vader eentje in braille op haar verjaardag heeft gekregen. In 1944 is ze bezig met de laatste hoofdstukken van 20.000 mijlen onder zee.

Werners wereld ging open toen hij als klein jochie een weggegooide radio oplapte en als een mirakel de uitzendingen van een Fransman opving, die op hypnotiserende wijze over de wondere wereld van de natuurwetenschappen vertelde. Steenkool was niet alleen iets dat uit mijnen opgegraven moest worden om de wapenindustrie draaiende te houden, maar ook zonlicht dat vele miljoenen jaren geleden op bijna miraculeuze wijze omgezet was door planten - en diamanten waren hetzelfde, alleen dan eindeloos sterker samengeperst. Samen met zijn zusje liet hij zich betoveren door de stem uit de radio, die verstomde toen de oorlog uitbrak. Eén van de mooiste momenten in het boek is als duidelijk wordt waar die stem vandaan kwam.

De verwondering en onbaatzuchtige nieuwsgierigheid voor de natuur van zowel Werner als  Marie-Laure staan in scherp contrast met de zelfzuchtige zoektocht van de Duitse officier, die op niets-ontziende wijze de diamant uit het Natuurmuseum probeert te vinden (en andere roofkunst, want dat is zijn werk). Hij is verblind door dom, kortzichtig bijgeloof en daarmee levensgevaarlijk.

Het boek bestaat uit hele korte hoofdstukjes, waarin zowel het vertelperspectief als de tijd waarin het speelt, snel afgewisseld worden. Dat zou remmend kunnen werken op de vaart van het boek, maar knap genoeg creëert het hier juist spanning. Je wilt steeds maar doorlezen om te weten hoe het met Marie-Laure en Werner af zal lopen. Of die afloop goed of slecht is, zal ik hier niet vertellen, maar voor beide personages komt er tijdens de oorlog een moreel keerpunt. Marie-Laure kruipt uit haar veilige schulp en Werner begaat een daad die neerkomt op verraad aan de Duitsers.

Als je streng naar het boek kijkt, zitten er vooral in het verhaal van Marie-Laure wel wat elementen die tegen het sentimentele aanschurken. Ook aan onwaarschijnlijke toevalligheden ontbreekt het in dit boek niet helemaal en de recensent van The Guardian vond de soms wat al te zelfbewuste stijl van Doerr bij tijden moeilijk te verdragen, waar ik me wel iets bij voor kan stellen, maar uiteindelijk werkt dit boek. Hoe precies is moeilijk te zeggen, maar er ontstaat chemie, en dit verhaal wordt daarmee meer dan een spannend boek over twee jonge mensen in de Tweede Wereldoorlog. Doerr heeft tevens een origineel soort parabel over schoonheid, natuur en wetenschap gecreëerd.
_________________________________
Klik hier voor de bespreking van Joke.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen! Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Plaats dan s.v.p. een link bij de reacties.