De ziel van Haïti

Edwidge Danticat,
Breath, Eyes, Memory (Haïti 1994)
Roman, 234 pp.
Nederlandse titel: Adem, ogen, herinnering


Sorry mensen, het is weer zover: ik moet even een ergernisje kwijt. Het ergernisje is rechtstreeks gerelateerd aan mijn mening over dit boek, dus het slaat wel degelijk ergens op, maar je kunt mijn gemopper en deze bespreking ook gewoon over slaan en deze roman linea recta op je verlanglijstje zetten.

[Hier begin  ik te zeuren]. Zo nu en dan sta ik helemaal versteld van bloggers die dingen beweren in de trant van "Ik vind de schrijfstijl van dit boek zo geweldig, dat de inhoud me helemaal niet interesseert" of juist "Sommige lezers vinden de vorm het belangrijkst, maar ik ga alleen voor de inhoud." Ik heb in dit verband al eerder eens iets vaags gemompeld over stijl die altijd in dienst van de inhoud moet staan omdat er anders sprake is van lege mooischrijverij, maar gelukkig kwam ik onlangs een prachtig citaat tegen op het blog van de onvolprezen Kim, waarin zij de Braziliaanse auteur Clarice Lispector heel knap laat uitleggen waarom vorm en inhoud (of stijl en inhoud, zo je wilt) nooit twee verschillende dingen zijn, maar uit elkaar voortkomen, één en hetzelfde zijn. Lees vooral dat citaat en hopelijk zul je dan ook mijn bespreking van Breath, Eyes, Memory beter kunnen plaatsen.

Gloedvol en verbeeldingsvol
Ik had deze roman al jaren op mijn leeslijstje staan, omdat ik veel lof had gelezen over Danticat, maar het boek trok me niet echt. Armoede, migranten, politiek geweld, seksueel misbruik. Bij zoveel ellende is mijn eerste laffe reactie wegkijken, want de kranten staan al vol genoeg met misère. Maar Danticat schrijft zo gloedvol en zo verbeeldingsvol, dat ze me al heel gauw het verhaal ingezogen had en de hoofdpersoon me niet meer los liet. Zo kan een echt getalenteerde auteur bijna alles boeiend maken en bijna iedereen emotioneel beroeren. En zo zijn stijl en inhoud één.

Heimwee
Een heel mooi en concreet voorbeeld van de eenheid van vorm en inhoud vond ik de beschrijvingen van Haïti en New York. De verteller, de twaalfjarige Sophie Caco, verlaat op een gegeven moment voor het eerst van haar leven het Haïti waar ze is opgevoed door haar tante, om bij haar alleenstaande moeder te gaan wonen die ze amper kent. Nou ben ik nooit op Haïti geweest en heb ik weinig met het Caribisch gebied. In New York daarentegen heb ik een dikke week rondgelopen en dat vond ik een geweldige stad, waar ik me binnen een dag helemaal thuis voelde. Maar dit gebeurde er toen Sophie daar aankwam en Danticat de stad door de ogen van een arm migrantenkind uit de tropen beschrijft: New York was voor mij ineens een vreemde en afwerende stad, en ik kreeg een stekende heimwee naar Haïti. Waar ik dus nooit geweest ben. Danticat creëert dit verbluffende effect door bij aankomst in New York uitsluitend te registreren wat Sophie ziet, niet door te beschrijven wat ze voelt. Maar omdat ze feilloos weet te selecteren waar (schijnbaar willekeurig) Sophies blik op valt,  roept ze ook feilloos haar gevoelens van vervreemding op. Een perfect staaltje van 'show, don't tell.'

Een ander bewustzijn
New York is niet direct het beloofde land en Haïti is niet een tropisch paradijs, maar ondanks alles ook weer geen hel op aarde. Danticat maakt van Haïti een plek vol magie, waar echter tegelijkertijd een gewelddadig regime huishoudt, armoede heerst en vrouwen altijd aan het kortste eind trekken. Ze beschrijft een Haïtiaanse cultuur waar moeders zo geobsedeerd zijn door de maagdelijkheid van hun dochters dat die er emotioneel beschadigd door raken, maar waar tegelijkertijd zulke onverbrekelijke banden tussen dochters, moeders en grootmoeders bestaan dat de vrouwen steeds de kracht behouden om hun liefde door te geven. Ook dit is weer een volwassenwordingsroman, waarvan er ontelbare zijn, maar deze springt eruit doordat hij zó doordrenkt is met de Haïtiaanse ziel dat een betoverde lezer op Amazon terecht en treffend uitriep: "when I read the words of Edwige Danticat I drift into another consciousness."

De kracht om te vergeven
Breath, Eyes, Memory is regelmatig schokkend en hartverscheurend. Maar de schoonheid die Danticat ook weet over te brengen - de schoonheid van het land en van de oude mythes en vooral van de kracht om te vergeven  - maken dit boek meer dan de moeite waard. Deze poëtische passage staat op de laatste bladzij:

There is always a place where women live near trees that, blowing in the wind, sound like music. These women tell stories to their children both to frighten and delight them. These women, they are fluttering lanterns on the hills, the fireflies in the night, the faces that loom over you and recreate the same unspeakable acts that they themselves lived through. There is always a place where nightmares are passed on through generations like heirlooms. Where women like cardinal birds return to look at their own faces in stagnant bodies of water. I come from a place where breath, eyes, and memory are one, a place from which you carry your past like the hair on your head. Where women return to their children as butterflies or as tears in the eyes of the statues that their daughters pray to. My mother was as brave as stars at dawn. She too was from this place. My mother was like that woman who could never bleed and then could never stop bleeding, the one who gave in to her pain, to live as a butterfly. Yes, my mother was like me.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.