Verhalen voor eens en altijd

Koning Arthur, illustratie van N.C. Wyeth

Er zijn nog steeds hele volksstammen die geloven dat Koning Arthur een historische figuur was, die rond 500 na Christus als koning der Kelten de invasies van Germaanse barbaren bestreed en daar zelfs een tijd succesvol in was. Niet voor eeuwig, want die barbaren (nauwe verwanten van onze eigen Friese en Saksische voorouders) waren niet veel later druk bezig allerlei Angelsaksische koninkrijkjes in het huidige Engeland te stichten, die weer een paar eeuwen later verenigd zouden worden onder koning Alfred. Koning Alfred was echt, Arthur niet. Maar Alfred is door de meeste mensen buiten Engeland allang vergeten, terwijl Arthur onsterfelijkheid heeft verworven in een eindeloze stroom van verhalen, gedichten, films, musicals, romans, schilderijen en opera's. Hoe zit dat dan?

Vechtjas
Er is geen enkele tijdgenoot die Arthur noemt. Pas drie eeuwen later duikt er een zekere Arthur op in een Latijnse kroniek van een Welshe monnik, genaamd Nennius. Deze Arthur was een ware held, volgens Nennius: hij won 12 veldslagen tegen de Angelen en de Saksen en doodde tijdens de laatste slag eigenhandig niet minder dan 960 tegenstanders. Maar een koning was Arthur niet, in deze annalen. Nennius noemt hem 'dux bellorum' (legeraanvoerder) of 'miles' (soldaat). En het historische gehalte van de kroniek wordt door de huidige geschiedkundigen sowieso sterk in twijfel getrokken.

Afstammeling van Aeneas
We spoelen snel door naar de twaalfde eeuw en blijven in Wales. In de jaren dertig van die eeuw maken we voor het eerst kennis met een koning Arthur, en wel in de Geschiedenis van de Britse Koningen (Historia Regum Brittanniae) van de Welshe geestelijke Geoffrey of Monmouth. De term 'Geschiedenis' in de titel moeten we met een paar kilo zout nemen. Volgens Geoffrey is Brittannië gesticht door ene Brutus, afstammeling van Aeneas, één van de helden van Troje. Ik zei al, met betrouwbare geschiedenis heeft het niet zoveel te maken. De schrijver putte voor wat betreft de figuur van koning Arthur vooral uit bestaande folklore en zijn eigen fantasie. Maar wat sprak het boek tot de verbeelding en wat was het een bestseller. Er zijn nog minstens 200 manuscripten van in omloop, wat een enorm aantal is voor een twaalfde-eeuws boek.

Arthur ontmoet Lancelot, door N.C. Wyeth

Heilige graal
Maar de mythefabriek kwam helemaal goed op gang toen aan de overkant van het Kanaal eventjes later de Franse dichter Chrétien de Troyes op de proppen kwam met zijn eigen Arthursprookjes: prachtige ridderverhalen waarin hij onder meer Lancelot, Parcival en de Heilige Graal introduceerde en hun belevenissen van een sterk Christelijke, spirituele saus voorzag. Het zijn vooral de baanbrekende romans van Chrétien die een blijvende invloed hebben uitgeoefend op de verhalen zoals die nog steeds verteld worden over Koning Arthur en de ridders van de Ronde Tafel.

Ridders, en met name de hoofse ethiek die daar bij kwam te horen, waren natuurlijk een typisch verschijnsel van de twaalfde eeuw en hadden niks meer met een al dan niet historische Keltische vrijheidsstrijder uit de periode rond 500 te maken. Arthur was een moderne figuur geworden - modern voor twaalfde-eeuwse begrippen althans.

Arthur Tudor, Prince of Wales, c. 1500

Een echte prins Arthur
Terug naar Groot-Brittannië. Daar zette de figuur van Arthur als Britse held zich vast in de nationale verbeelding. Ook Engelse schrijvers stortten zich met het enthousiasme van de beoefenaars van fan fiction ijverig aan de Arthurverhalen. Tijdens onze colleges middeleeuwse literatuur kan ik me met name het anonieme Sir Gawain and the Green Knight herinneren, en Le Morte Darthur van de vijftiende-eeuwse Sir Thomas Malory, die zelf ridder was en zijn boek in de gevangenis schreef, waar hij vastzat voor een serie geweldsdelicten.

Maar het bleef niet bij boeken. Toen de deels Welshe Hendrik VII in 1485 met een sterke beslissende veldslag maar een uiterst zwakke claim de Britse troon verwierf, noemde hij zijn oudste zoon, de kroonprins, niet voor niks Arthur. Dat was een naam die nog niet eerder in het Engelse koningshuis was voorgekomen, maar als een vorm van propaganda was het slim bedacht. Arthur verwees naar een glorieus verleden, naar een koning die zowel een aura van puurheid als van glamour had. En hij was van zowel Wales als Engeland. Hiermee kreeg Hendriks troonopvolger net dat beetje extra legitimiteit. Helaas stierf kroonprins Arthur jong en trouwde zijn vrouw, Katharina van Arragon, vervolgens met de roemruchte Hendrik VIII; anders waren we misschien inmiddels aan koning Arthur IV of daaromtrent toe geweest.

'King Arthur: Legend of the Sword',
een fantasyfilm uit mei 2017,
van Guy Ritchie

Monty Python
De populariteit van de mythische Koning Arthur in de Britse literatuur zakte ook geleidelijk af (maar nooit helemaal), om in de vroege negentiende eeuw, met de Romantiek, op te bloeien als nooit te voren. De middeleeuwen raakten heftig in de mode en dus ook koning Arthur. Vooral de dichter Alfred Tennyson ging zich heerlijk te buiten aan een Arthurcyclus en ook de schilders van de Pre-Raphaelite Brotherhood konden maar niet genoeg krijgen van de Arthurverhalen. Sindsdien is het niet meer opgehouden. De negentiende-eeuwse Amerikaanse schrijver Mark Twain (die van Huckleberry Finn en Tom Sawyer) schreef een komische roman over een Amerikaanse tijdreiziger die aan het van Koning Arthur belandt; de Britse twintigste-eeuwse schrijver T.H. White publiceerde vanaf 1938 een geheel eigen, enigszins oneerbiedige Arthurcyclus; de Disneystudio baseerde daarop een blije musicalfilm getiteld Camelot; het team van Monty Python maakte een kolderfilm over de Heilige Graal en nog steeds worden bioscoop en tv regelmatig voorzien van splinternieuwe Arthurfilms. Echt, ze zijn niet meer te tellen en er lijkt voorlopig ook geen eind aan te komen. Mateloos fascinerend, hoe een semi-historische, Keltische vrijheidsstrijder van vijftien eeuwen terug zo'n vruchtbare inspiratiebron is gebleken en gebleven.

Momenteel lees ik The Once and Future King, de Arthurcyclus van T.H. White, die op geheel eigen wijze met de verhalen over de Ronde Tafel aan de haal is gegaan, en het leek me als voorbereiding op mijn bespreking daarvan (die hopelijk over een week komt) wel leuk om alvast wat achtergronden te schetsen. Wordt vervolgd dus en tot volgende week!

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.