Hybride van Sympathiek Verhaal en Diepzinnige Gedachten

Muriel Barbery,
The Elegance of the Hedgehog (Frankrijk 2006)
Roman, 320 pp.
Nederlandse titel: Elegant als een egel


Beste mevrouw Barbery,
We kennen elkaar niet en ik weet net zo weinig van u als u van mij (namelijk niks), maar toch wou ik u graag mijn theorie voorleggen over hoe deze roman tot stand gekomen is. Volgens mij houdt u al vele jaren een schrift bij met Diepzinnige Gedachten (net als het meisje Paloma in dit boek) en vond u het doodzonde dat daar niets mee gedaan werd. U zou er natuurlijk een mooi essaybundeltje mee kunnen maken, maar ze incorporeren in een roman was een veel beter idee, want dan werden ze door véél meer mensen gelezen. Niemand leest immers essaybundels - of bijna niemand. En zo bedacht u een charmant, aanvallig verhaal voor uw Gedachten over het Leven en de Kunst.

Dat verhaal gaat zo. Er was eens een peperduur appartementencomplex in Parijs en dat appartementencomplex had een lelijke dikke oude conciërge, die plichtsgetrouw aan alle cliché's voldeed: ze slofte, ze was dom en ze keek de hele dag tv. In het appartementencomplex woonden vanzelfsprekend allemaal verwende hautaine mensen die de conciërge (Renée) niet eens zagen, maar er was één uitzondering, de twaalfjarige Paloma, die hyperintelligent was en verschrikkelijk neerkeek op haar moeder, vader en zuster omdat ze Oppervlakkig waren. Paloma schreef al haar Diepzinnige Gedachten (genummerd en wel) op en besloot stiekem zelfmoord te plegen vóór haar dertiende verjaardag, opdat ze nóóit zou worden als haar moeder, vader en zuster.

Renée heeft ook een geheim. Ondanks haar proletarische afkomst en haar algehele gebrek aan scholing, heeft ze stiekem alles gelezen wat los en vast zit en weet ze nu a-l-l-e-s van filosofie, kunst, literatuur, muziek en zelfs Japanse films. En ondanks het feit dat Renée nooit echt met iemand anders heeft gesproken dan wijlen haar proletarische echtgenoot en de Portugese werkster, oreert ze als een hoogleraar wijsbegeerte.

[T]he quest for meaning and beauty is hardly a sign that man has an elevated nature, that by leaving behind his animal impulses he will go on to find the justification of his existence in the enlightenment of the spirit: no, it is a primed weapon in the service of a trivial and material goal. And when the weapon becomes its own subject, this is the simple consequence of the specific neuronal wiring that distinguishes us from other animals; by allowing us to survive, the efficiency of intelligence also offers us the possibility of complexitiy without foundation, thought without usefulness, and beauty without purpose. It's like a computer bug, a consequence without consequence of the subtely of our cortex, a superfluous perversion making an utterly wasteful use of the means at its disposal. (p. 243-4)

En brugklassertje Paloma, een twaalfjarig kind dat geen enkele, ik herhaal: geen enkele, levenservaring heeft, kan er ook wat van:

We never look beyond our assumptions and, what's worse, we have given up trying to meet others; we just meet ourselves. We don't recognize each other because other people have become our permanent mirrors. If we actually realized this, if we were to become aware of the fact that we are only ever looking at ourselves in the other person, that we are alone in the wilderness, we would go crazy. (p. 140-1)

En zo laat u ze maar door gaan. Vaak zijn de gedachten van Renée en Paloma nog inwisselbaar ook en klinken hun stemmen opvallend identiek, zodat het maar goed is dat ze elk hun eigen lettertype hebben: Renée denkt in Garamond en Paloma in Arial (schreefloos). Heeft u dat bedacht of uw uitgever?

Mevrouw Barbery, ik vind al deze overpeinzingen heel boeiend, echt waar; maar ze horen niet thuis in de hoofden van Renée en Paloma, waar ze vals en onecht klinken. U heeft een roman geschreven en u heeft daarmee een plicht om geloofwaardige personages te creëren. Ik ben best bereid tot een beetje willing suspension of disbelief, maar er zijn grenzen. In dit boek ging ik me steeds meer ergeren aan de incongruentie (ja, ik kan zo nu en dan ook met een moeilijk woord aankomen!) van personages die gedachten uiten die absoluut niet bij hen passen. Dat zat het leesplezier aanzienlijk in de weg. U heeft beslist interessante dingen te melden, dat meen ik; maar wilt u ze in een volgende roman s'il-vous plaît in de mond stoppen van mensen van wie je - desnoods met enige moeite - kunt geloven dat ze zoiets bedenken? Zoals u inmiddels wel zult hebben begrepen, vind ik dit geen geslaagde roman, maar gelukkig voor u zijn de meeste mensen minder kritisch en heeft u hiermee toch maar mooi een bestseller op uw naam staan. Ik had het kunnen weten: bestsellers en ik blijken vaak slecht samen te gaan.
Met vriendelijke groet,