Kunst, literatuur, het leven en Proust

Alain de Botton,
How Proust Can Change Your Life (GB 1997)
Filosofie, letterkunde 215 pp.
25 oktober 2009



Hoe is het toch mogelijk dat De Botton helemaal naar Groningen moest komen, voordat ik eindelijk eens iets van hem ging lezen? Dit boek is al 12 jaar uit en nu pas kwam ik op het idee om er aan te beginnen. Enfin, zoals wij Friezen zeggen: better let dan net. Het komt natuurlijk omdat in de meeste gevallen "populair" (wat De B. zonder meer is) vaak hetzelfde is als "popie", en "popie" niet mijn genre is. Gelukkig is dit zo'n uitzondering die de regel bevestigt. Het boek is populair maar niet popie.

How Proust Can Change Your Life is een volstrekt unieke en onwaarschijnlijk klinkende combi van literatuurkritiek, biografie, zelfhulpgids en filosofie, gebracht met veel gevoel voor humor en ironie. De humor en de speelsheid zijn trouwens bedrieglijk en ik werd er zelf ook even door misleid, totdat ik me realiseerde dat De Botton onder al die lichtvoetigheid warempel intelligente inzichten verborg. De ontdekking daarvan maakte dit boek zo'n plezier dat ik het met een permanente glimlach op mijn gezicht heb zitten lezen en er niet al te snel door heen ben gesneld: steeds een klein stukje, bewust genieten, en dan weer terug op de plank. Een beetje zoals normale mensen met een doos exquise bonbons omgaan (ik niet, ik vreet alle bonbons achterelkaar op, maar daar ben ik dan ook een chocoholic voor).

De Botton heeft zijn hoofdstukken klassieke zelfhulptitels gegeven, zoals How to Love Life Today, How to Open Your Eyes, of (de geestigste) How to Suffer Successfully. Daarin goochelt hij met anekdotes uit het leven van Proust, met personages uit A la recherche du temps perdu om ongemerkt tot levenslessen te komen, die geen van allen spectaculair zijn, maar wel met kop en schouders uitsteken boven de troep die we tegenwoordig in de modieuze "spirituele" lectuur tegenkomen. Het woord levenslessen suggereert trouwens ook een gewichtigheid die dit boek niet heeft, terwijl ik er wel degelijk wijzer van ben geworden.

Aan de hand van Proust's werk en leven (dat nogal eens op komische wijze flagrant in tegenspraak lijkt met wat hij beweert in zijn romans) bespreekt De Botton zaken als de waarde van literatuur, van beeldende kunst, van vriendschap, etcetera, om in het laatste hoofdstuk alles weer te relativeren in het hoofstuk How to Put Books Down.

Over cliché's (in het hoofdstuk met de klassieke zelfhulptitel How to Express Your Emotions) zegt hij het volgende:

The problem with clichés is not that they contain false ideas, but rather that they are superficial articulations of very good ones. The sun is often on fire at sunset and the moon discreet, but if we keep saying this every time we encounter a sun or a moon, we will end believing that this is the last rather than the first word to be said on the subject. Clichés are detrimental in so far as they inspire us to believe that they adequately describe a situation while merely grazing at the surface. And if this matters, it is because the way we speak is ultimately linked to the way we feel, because how we describe the world must at some level reflect how we experience it. (p. 97)

Goede literatuur en kunst kunnen ons leren de wereld te ervaren zonder een dikke waas van andermans clichés die ons het zicht belemmert. Zelfhulpboeken van goeroes die ons voorschrijven hoe we Eeuwig Gelukkig kunnen worden, prenten ons alleen maar dingen in, ze leren ons niets. Echt waardevolle boeken daarentegen kunnen ons leren zelf te kijken en te ontdekken, in plaats van passief de visie van iemand anders te volgen:

We should read other people's books in order to learn what we feel, it is our own thoughts we should be developing even if it is another writer's thoughts which help us do so. A fulfilled academic life [and any thinking person's life, AvG] would therefore require us to judge that the writers we were studying articulated in their books a sufficient range of our own concerns, and that in the act of understanding them through translation or commentary, we would simultaneously be understanding and developing the spirtually significant parts of ourselves. (p. 195)

Dit is een bespreking van niks. Het boek is zoveel onderhoudender en intelligenter dan ik met mijn beperkte schrijf- en denkvermogens in staat ben duidelijk te maken, dat ik nog maar één ding toe te voegen heb: lees het zelf en geniet. En mocht Alain de Botton bij je in de buurt komen en een lezing geven: meteen naar toegaan. Ik heb gisteren (30 oktober) ervaren dat hij niet alleen een uitstekende schrijver is, maar ook een fantastische spreker.