Vrolijke provinciale decadentie met zwarte randjes

Dezsö Kosztolányi,
Skylark (Hongarije 1924)
Vertaald in het engels uit het Hongaars door Richard Aczel
Roman 240 pp.
In het Nederlands verkrijgbaar als Leeuwerik.


Zo nu en dan doe je een onverwachte ontdekking. Zo had ik nog nooit gehoord van Dezsö Kosztolányi (ik zou niet eens weten hoe je de naam uitspreekt), maar hij heeft 85 jaar geleden een pareltje afgeleverd dat gelukkig door de New York Review of Books is vertaald en dus nog steeds verkrijgbaar is - zelfs als eBoek.

De roman speelt in 1899 in het Hongaars provinciestadje Tarkő. De Hongaars-Oostenrijkse dubbelmonarchie bestaat nog en het stadje heeft een welgestelde middenklasse met een uitbundig, zij het niet al te verfijnd, sociaal leven, compleet met eigen krant, eigen theater en diverse restaurants en drinkgelegenheden. De enigen die her niet aan meedoen zijn de Vajkays: gepensioneerde vader Ákos en vrouw, met hun lieve, door en door goede dochter Leeuwerik, die zo lelijk is dat niemand met haar wil trouwen. Op een dag vertrekt Leeuwerik met de trein naar familie voor een logeerpartijtje van een week, haar ouders verweesd achterlatend. Want wat moeten zij zonder Leeuwerik, die het hele huishouden voor hun regelt en voor wie zij zich (maar dat hebben ze nog nooit toegegeven) hebben afgezonderd van de rest van Tarkő ?

Uiteindelijk gaan ze maar eens een rondje kuieren, wat helemaal niet plezierig is, want overal zien ze gelukkige ouders met uitermate huwbare dochters. Bovendien is de wereld waar zij hun rug naar toe hebben gekeerd zondig en moreel verwerpelijk. Zie al die winkels toch:

The Vajkays had never dared look at all this before. But now they did look. And it was horrible. Horrible, yet interesting. Then the other window displays–how enticing they all seemed! So many messages and promises beaming out towards them. What can I do for you, sir; at your service, madam; all life's paraphernalia, take your pick.

Geleidelijk, onvermijdelijk, worden en Pa en Ma Vajkay in een week tijd het vrolijke sociale leven van Tarkő weer ingezogen. Met ambigue gevolgen, want genot is verweven met lijden, onrechtvaardigheid met verleidelijkheid, plezier met schuldgevoelens. Durven ze van hun korte vrijheid te genieten of worden ze alleen maar harder met hun neus op het feit gedrukt dat de lelijkheid van hun goede Leeuwerik hen semi-kluizenaars heeft gemaakt? En wiens schuld is dat eigenlijk? Hun eigen of die van de buitenwereld die van lelijke meisjes uitgestotenen maakt? 

Ákos verlangt er hartstochtelijk naar om zich weer over te geven aan de drinkgelagen en het theater, maar in tegenstelling tot zijn vroegere drinkebroers ziet hij ook de zwarte achterkant van de uitbundig geverfde façade. Neem nu de mooie actrice met de vele minnaars.

Is there no justice? Upon the head of this abomination, this lecherous, almost biblical fornicator, surely sulphurous rains should fall? Instead she was swamped with flowers. Everyone knew all the details of her immoral existence and that her very soul was up for sale. They knew she belonged to the dregs of society, a filthy rag not even fit to wipe one's boots on. But what did they care? They worshipped her, idolised her, prized her above gentleness and kindness, she who was worthy neither of love nor respect, who scoffed at all things beautiful and sublime. No justice, no justice!

Deze roman is een prachtige mengeling van uitbundige vrolijkheid en diepe melancholie. De ene keer word je als lezer meegesleept in het zorgeloze fin-de-siècle leven van Tarkő, even later realiseer je je dat de keerzijde van al die onbekommerd drinkende heren, van al dat bourgondische feestgedruis, de eenzaamheid is van vrouwen die, als een huwelijk er niet in zit, niets anders kunnen dan in afzondering oud worden en hun leven uitzitten.

In Skylark zet de schrijver de ook in 1924 al verdwijnende, verleidelijke, maar decadente wereld van het fin-de-siècle in een licht waarin de harde slagschaduwen maar al te zichtbaar worden. Het boek is net zo meeslepend als de wereld waarin het zich afspeelt en net zo aangrijpend als het menselijke drama dat er zich buiten het gezichtsveld van de meesten voltrekt. Terecht dat de New York Review of Books dit pareltje aan de vergetelheid heeft ontrukt.



PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen.