Een huis in Afghanistan

Asleem Nadam,
The Wasted Vigil (GB/Pakistan, 2008)
Roman, 336 pp.
Nederlandse titel: De vergeefse wake


Een huis aan een meer aan de voet van de bergen van oostelijk Afghanistan. Het wordt omringd door uitgebreide, verwilderde boomgaarden. De binnenmuren van het huis zijn lang geleden beschilderd door een kunstenaar met weelderige afbeeldingen gewijd aan de zintuigen: één kamer voor het gehoor, één voor de geur, waarbij elke kamer een artistiek ode is aan de aardse schoonheid die de mens omringt.

Hier woonde in de jaren zeventig een artsenechtpaar bestaande uit een Britse man en een Afghaanse vrouw, met hun dochter. Maar toen kwamen de Sovjets, daarna de Taliban en nu is alleen de Britse man nog over. Zijn dochter is in de Sovjettijd verdwenen, zijn vrouw is in de Talibanperiode overleden, en de man heeft nog maar één hand. De muurschilderingen zijn ooit door hem bedekt met modder om ze te beschermen tegen de godsdienstige vernielzucht van de Taliban, maar nu de Amerikanen zijn gekomen, kan hij de verboden afbeeldingen geleidelijk aan weer tevoorschijn halen. De boeken van het echtpaar zijn door de vrouw in dezelfde periode in paniek één voor één tegen het plafond gespijkerd om ze aan de aandacht van de Taliban te onttrekken. Zo nu en dan laat er eentje los, om met een plof naar beneden te vallen. Ook is er een voormalige parfumfabriek, destijds opgezet door de arts om Afghaanse vrouwen onder het regime van de Taliban werk en een bron van inkomen te bieden. Onder dit gebouw ligt, half opgegraven, het gevallen hoofd van een enorm Boeddhabeeld, uit de tijd voordat de Islam naar Afghanistan kwam.

Dit bijzondere huis is het toneel waar een aantal uiteenlopende personages, en daarmee hun levensverhalen, samenkomen in de huidige tijd. Een Russische vrouw is op zoek naar haar broer die hier als soldaat was, een Amerikaan komt vanwege zijn oude vriendschap met de arts (en om andere redenen), een jonge Afghaanse terrorist schuilt er onder valse voorwendselen, en een jonge Afghaanse onderwijzeres zoekt er haar toevlucht als ze bedreigd wordt door Afghaanse terroristen. De verhalen van het huis en de mensen erin zijn het verhaal van het Afghanistan van de afgelopen decennia. Geen vrolijk verhaal, maar wel zo beeldend en zo rijk aan schakeringen verteld, en naast de gruwelijkheden ook zo vol schoonheid, dat het toch op zijn eigen manier een plezier is om te lezen.

Alle standpunten komen aan bod. Zelfs de jonge zelfmoordterrorist heeft menselijke trekjes, én onverwachte overeenkomsten met de Amerikaan die fanatiek alle communisten uit wil roeien. De Afghaanse onderwijzeres is sterk anti-fundamentalistisch maar ook vroom islamitisch.  Het standpunt van de atheïstische Marcus en Qatrina, het artsenechtpaar, is dat waar we ons het beste mee kunnen identificeren. Zij hebben niet alleen gekozen voor humanitaire medische hulp maar ook voor kunst en literatuur, waar hun huis het bijna levende symbool van is.

Marcus has never really been convinced that the members of the terrorist team that carried out the 2001 attacks were educated men in the real sense. Most of them had a university education but that education wasn’t in history or literature or politics. [...] There is even a joke about it in Arabic. In Egypt they say the extremist Muslim Brotherhood is really the Engineering Brotherhood. The Muslim Brotherhood itself is aware of this and has tried to recruit students from the literature, politics and sociology departments of the universities but without any luck.

Mens- en maatschappijwetenschappen nodigen uit tot reflectie en tot het beschouwen van verschillende standpunten - zo is duidelijk de visie van de schrijver - en godsdienstige of politieke ideologieën eerder tot het blindelings volgen van de eigen overtuiging en tot het uitroeien van andersdenkenden, omdat die als een gevaar worden gezien. Schoonheid en menselijke liefde zijn eveneens gevaarlijk omdat ze maar afleiden van het ideologische ideaal.

Als ik een punt van kritiek heb, dan is het dat ik dit boek iets te ambitieus vind; te topzwaar met ideeën en met symbolen en met beelden; dat de personages misschien net iets te nadrukkelijk voor een bepaalde denkwijze staan in plaats van in de eerste plaats mensen met hun eigen trekjes zijn. Dat neemt niet weg dat The Wasted Vigil ook een literaire prestatie van formaat is, schitterend geschreven en met een zeer aangrijpend verhaal.

Ik wil graag eindigen met een citaat dat volgens mij veel zegt over hoe de schrijver tegen het conflict in Afghanistan aan kijkt en dat bovendien universele gelding heeft:

Both sides in Homer’s war, when they arrive to collect their dead from the battlefield, weep freely in complete sight of each other. Sick at heart. This is what Marcus wants, the tears of one side fully visible to the other.

--------------------------
Ik las dit boek tegelijkertijd met vier andere bloekbloggers, waarvan Hella, Joke en Koen het hoog prezen en Judith er helemaal niks aan vond. 

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen!