Zwarte gaten in het geheugen

Alice LaPlante,
Turn of Mind (VS 2011)
Roman, 310 pp.
Nederlandse titel: Hersenspinsels .


Probeer je voor te stellen dat je zo ernstig aan het dementeren bent, dat je steeds weer (behalve in heldere momenten) vergeet dat je beste vriendin Amanda  dood is, vermoord door een onbekende. Elke keer krijg je weer opnieuw die onheilstijding. En het wordt nog erger: iemand heeft na de dood van het slachtoffer met chirurgische precisie de vier vingers van haar rechterhand geamputeerd en omdat jij een orthopedisch chirurg bent die gespecialiseerd is in handen, ben je bent ook meteen de hoofdverdachte. Alleen je weet van niks. Echt niet - of misschien toch wel ("Something nags. Just out of reach. Something to be shuddered at. Something bloody but unbowed by my resistance. This dark shame. A pain too lonely to bear.")?

Dit overkomt de verteller van dit boek, de vierenzestigjarige Dr. Jennifer White, die gaandeweg het boek steeds verder wegzakt in Alzheimer, en die waarschijnlijk de meest unreliable narrator ooit is.

Dit boek wordt gepresenteerd als een thriller, maar dat is een verkooptruc. Het is veel meer dan een thriller en veel beter dan een thriller. Het verhaal is fragmentarisch en wordt verteld in losse stukjes die heen en weer springen in de tijd, net als Jennifers geheugen. Haar leven is beangstigend geworden, met onverklaarbare en abrupte overgangen in tijd en plaats:

Then the room undergoes a sort of seismic shift and I am no longer in the OR. No patient anesthetized on a table. Instead I am gazing down at a bed with rumpled floral sheets. I am still perspiring, there is still an irregular drumming in my chest, but my hands are no longer encased in rubbery gloves, they no longer hold sharp implements. It’s a large bed with an oak frame. A matching dresser. An ornate red Oriental carpet. Nothing familiar.

Net als Jennifer's geest is Turn of Mind bij tijd en wijle verwarrend, maar nooit zo dat je niet door blijft lezen, want een pageturner is dit boek wel degelijk. Zo nu en dan heeft Jennifer heldere momenten, dan weer is ze volkomen het spoor bijster en denkt ze dat ze een jonge moeder is, terwijl haar beide kinderen allang volwassen zijn. Ook hen herkent ze lang niet altijd. En wie kan ze vertrouwen: de briljante dochter die haar financiën beheert, of de zoon die gevolmachtigd is om namens haar medische beslissingen te nemen? De zoon zegt dat zijn zuster onbetrouwbaar is en de zuster zegt hetzelfde van haar broer. En wie is toch die mevrouw die bij haar in huis woont? Magdalena? Nooit van gehoord. Een verzorgster? Wat moet ze met een verzorgster? Ze is een gevierd orthopedisch chirurg, met een fantastische man die dol op haar is. Waar is die man trouwens?

Jennifers geheugen en dit boek zijn als een spiegel die aan gruzelementen is geslagen en waarvan de stukjes door elkaar heen en uit allerlei verschillende hoeken elk een klein stukje van de wereld reflecteren. Geleidelijk aan bouwt LaPlante op die manier een beeld van Jennifers persoonlijkheid op, van haar huwelijk, van haar kinderen en van haar vriendschap met de vermoorde Amanda. Terwijl Jennifers dementie steeds ernstiger wordt, krijgt de lezer een steeds completer beeld van wie ze is en wat er voorgevallen is.

Jennifer blijkt een complexe vrouw te zijn, die aan de ene kant overkomt als hard (vooral voor zichzelf), maar ook op handen wordt gedragen door haar patiënten. Over haar vriendschap met Amanda zegt ze zelf:

It sounds like an alliance rather than a friendship. Like the treaties between heads of state, each with powerful armies. Yes, it was a bit like that. Too bad she doesn’t have children. We could have arranged marriages between our two houses.

En haar perfecte huwelijk was ook niet wat het op het eerste gezicht leek.

The secret of a happy marriage: not honesty, not forgiveness, but acceptance that is a kind of respect for the other’s right to make mistakes. Or rather, the right to make choices. Choices you can’t be sorry for, because they were the right ones. So I never apologized. And so the matter died between us, but with it something else. Not enough to bring down the tree of our marriage, but a bough did fall that didn’t grow back.

Hoewel Jennifer niet direct de meest aimabele persoon van de wereld is, roepen haar situatie en haar vertwijfeling vooral compassie op. Bovendien schrijft LaPlante zo knap en geeft ze zo'n indringend beeld van een aftakelende geest, dat je wel mee móet leven, mede omdat Jennifer een boeiende vrouw is, met interessante overpeinzingen over het huwelijk, vriendschap, moederliefde en werk. En ja, aan het eind wordt ook nog duidelijk wat er nu precies met Amanda is gebeurd - waarmee dit voor mij een zeer indrukwekkende en zeer bevredigende debuutroman was. LaPlante kan het nog ver schoppen. 

Update november 2011: dit boek heeft als eerste roman ooit de Wellcome Trust prize for medical writing gewonnen. Naar aanleiding daarvan publiceerde The Guardian hier een interview met Alice LaPlante.

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen!