Afdaling in de hel of verblijf in het paradijs?

Ann Patchett,
State of Wonder (VS 2011)
Roman, 359 pp
Nederlandse titel: Staat van verwondering


Ik weet niet helemaal wat ik van dit boek moet vinden en zit al een tijdje tegen deze bespreking aan te hikken. Over eerdere romans van Patchett (Run en Bel Canto) was ik ronduit verrukt; deze viel een tikkeltje tegen, wat misschien onvermijdelijk is met de hoge verwachtingen die ik had. Het boek verkoopt en leest echter als een trein en is ondanks mijn bedenkingen wel zo goed geschreven dat het nog steeds de moeite waard is.

Het is het verhaal van Marina Singh, een onderzoeker die voor een farmaceutisch bedrijf in Minnesota werkt. Het bedrijf heeft diep in de Braziliaanse jungle een geheim onderzoeksstation dat wordt geleid door een vroegere docent van Marina, de respect afdwingende en angst inboezemende Dr. Annick Swenson, nu in de zeventig. Het onderzoeksstation bevindt zich in het dorp van een onbekende Indianenstam waar de vrouwen nooit in de overgang komen en tot op zeer hoge leeftijd zwanger worden en kinderen baren. Hier lijkt een wonderbaarlijk middel voorhanden om een medicijn te maken dat onvruchtbaarheid kan genezen. Dr. Swenson is echter niet erg communicatief en het bedrijf stuurt Marina's collega Anders Eckman naar Brazilië om te kijken of haar werk nog wel een zinvolle investering is. Anders wordt echter ernstig ziek (een of andere tropische koorts) en sterft ter plekke. Marina gaat erheen om voor zijn vrouw en kinderen het lichaam naar huis te brengen.

De schrijfstijl van Patchett is wederom een genot. Neem nou deze scène, waar Marina diep in de binnenlanden in het broeierig hete stadje Manaus naar Dr. Swenson zoekt en onverhoopt in het operahuis (een verwijzing  naar de film Fitzcaraldo van Werner Herzog) terecht komt en dan (net als in Bel Canto gebeurt) de wonderbaarlijke toverkracht van opera ondergaat:

Suddenly every insect in Manaus was forgotten. The chicken heads that cluttered the tables in the market place and the starving dogs that waited in the hopes that one might fall were forgotten. The children with fans that waved the flies away from the baskets of fish were forgotten even as she knew she was not supposed to forget the children. She longed to forget them. She managed to forget the smells, the traffic, the sticky pools of blood. The doors sealed them in with the music and sealed the world out and suddenly it was clear that building an opera house was a basic act of human survival. It kept them all from rotting in the unendurable heat.

De opera die opgevoerd wordt is Orpheo ed Eurydice van Gluck, en Marina realiseert zich dat ze hier in de Braziliaanse binnenlanden ook een soort Orpheo is: afdalend in de hel om Anders Eckman terug te halen uit het dodenrijk.

Op het oppervlakteniveau van het avonturenverhaal werkt dit boek uitstekend. Er is spanning, er is een mysterie; er zijn boeiende personages en intermenselijke relaties; en er zijn onverwachte wendingen en heldhaftige daden. Maar op het meer literaire niveau onder die oppervlakte had ik wat problemen. Niet dat daar niet voldoende gebeurt - integendeel. De jungle wordt door Marina bijvoorbeeld ervaren als een soort hel, terwijl Dr. Swenson de Indianenstam "onbedorven" wil houden en er een soort paradijs in ziet. Mooi in dat verband is dat Patchett gevaarlijke slangen een belangrijke rol laat spelen in het verhaal, waarbij ook aardig is om te onthouden dat Eurydice aan een slangenbeet stierf.

Er is daarnaast (en vooral) het thema van de kinderwens dat van meerdere kanten belicht wordt. Marina is in de veertig, heeft een affaire met de veel oudere directeur van haar bedrijf en is kinderloos. Aanvankelijk was ze als arts-assistent gespecialiseerd in verloskunde, maar na een ongelukkig verlopen keizersnee heeft ze uit angst voor dit soort fouten gekozen voor het veilige onderzoeksvak, weg van kinderen. Haar relatie met haar zestigjarige minnaar heeft waarschijnlijk iets te maken met het verlies van haar vader op jonge leeftijd, waarbij de nachtmerries over dit verlies een echo vinden in die van het doofstomme Indiaanse weesjongetje dat Dr Swenson onder haar hoede heeft en dat ook verder een cruciale rol speelt. Allemaal op interessante wijze met elkaar verweven. Het probleem dat ik hiermee had, is dat er onder de oppervlakte net iets teveel aan de hand is en dat Patchett niet goed lijkt te weten welke kant ze op wil. Er komt daardoor, ónder het wel werkende verhaalniveau, niet echt een samenhangend geheel te voorschijn. Het boek meandert thematisch gezien iets te veel en ook nu ik erop terugkijk blijft dat zo.

Mijn voornaamste bezwaar is echter het bizarre gegeven van al die zwangere zeventigjarige Indianenvrouwen en hun eigenaardige rituelen. Het gaat er daarbij niet zozeer om of ik in dit verband bereid ben tot een willing suspension of disbelief (dat ben ik wel), maar ze vormen een valse noot in het geheel. Ze passen niet. Ze horen thuis in een ander soort boek. Geen perfecte roman dus, maar wel zeer lezenswaardig en met een mooi bitterzoet einde. En wat betreft mijn kanttekeningen: ach, ik geloof niet dat de meeste andere lezers daar last van hadden.


PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen!