Roes en overgave

Jan van Mersbergen,
Naar de overkant van de nacht (Nederland 2011)
Roman, 175 pp.

Bijna iedereen doet het: als iemand je een boek aanraadt, is de eerste vraag die je stelt meestal "Waar gaat het over?" Eigenlijk helemaal niet zo'n goede vraag, want zoals deze roman van Jan van Mersbergen perfect aantoont: als een boek echt heel goed geschreven is, doet het er nauwelijks toe doet waar het over gaat. Naar de overkant van de nacht gaat namelijk over een carnavalsnacht in Venlo, die zich voltrekt op de golven van overweldigende hoeveelheden drank. Ik heb als autochtone noorderling niks maar dan ook helemaal niks met carnaval (een Brabantse ex-schoonfamilie ten spijt) en zit met vier biertjes aan mijn taks. Maar deze roman vond ik fantastisch.

Veel in zijn voordeel lijkt het boek op het eerste gezicht misschien niet te hebben. De lezers die voor hun leesgenot een boeiende plot en veel meelevenswaardige personages onontbeerlijk vinden, zullen niet zoveel van hun gading aantreffen; aan de andere kant, de geavanceerde lezers die graag een doorwrochte analyse op een boek loslaten teneinde door te dringen tot structuur en symboliek zullen waarschijnlijk evenmin helemaal voldaan zijn. Je moet de benevelde gedachtestroom van hoofdpersoon Ralf namelijk ondergaan als een roes: je er volledig aan overgeven en je er in onderdompelen. Dankzij de schrijfkunst van Van Mersbergen is dat verrassend genoeg helemaal niet moeilijk.

Het hele boek lang verkeren we in het hoofd van Ralf, geboren als schipperskind, later gymnasiumleerling aan de wal, vervolgens stratenmaker en nu stiefvader van vier jonge kinderen, waaronder een doofblinde tweeling. Zijn vriendin Sara is in de steek gelaten door de vader van de kinderen en Ralf heeft gretig zijn plaats ingenomen. Sara kan het allemaal amper aan, maar Ralf lijkt onvermoeibaar. Toch vindt zijn omgeving dat hij er na vijf jaar broodnodig eens uit moet en zijn oom neemt hem mee naar het carnaval, net als vroeger.

Als het boek opent, heeft er Ralf er al vele uren en tientallen glazen op zitten. Zijn oom is hij kwijt, maar hij heeft een pater aangeklampt - geen echte natuurlijk, maar een carnavalsklant in kostuum. Zelf is Ralf als veerman verkleed, compleet met bonnetjesboek en pet. Een veerman zet mensen over, bevaart steeds hetzelfde stukje van de rivier, maar gaat nergens heen, net als Ralf in zijn leven.

Eindeloos naar de overkant en weer terug. Ik adem, mijn hart klopt, mijn hoofd bonkt. Ik kijk om me heen en probeer het kader helder te krijgen. De veerman doet zijn werk, laat het vrachtschip passeren. Ik ploeter verder, dag en nacht. Ik doe thuis mijn best. Het enige wat de veerman gaande houdt zijn de mensen die bij hem op het dek staan en die ook naar het water kijken. De stroming dwars op de schuit. De schuit die de stroming blokkeert als een ponton.

Maar halverwege de nacht besluit Ralf om een kraanvogel te worden als een andere carnavalsvierder zijn veermanspetje afpakt en hem een rood mutsje opzet. Op de vleugels van de dronkenschap vliegt hij uit.

Dit boek zit vol met dit soort prachtige beelden, die alleen maar des te mooier worden doordat ze zo sterk contrasteren met de dronken meute en met de keiharde carnavalshits, die een continue achtergrond vormen. Ralf moet zich verliezen in de de overgave aan de roes om zo zichzelf weer terug te vinden na jaren intensief gezinsleven, eindeloos geven en schuldgevoelens. Zo simpel is het. Maar gemakkelijk is anders, want alles tijdens de wilde carnavalsnacht doet Ralf aan zijn jeugd en aan zijn gezin en aan zichzelf denken. Toch zal hij er gelouterd uit komen.

Naar de overkant van de nacht is een boek vol carnavalsgestamp, maar ook met lyriek; er is hier en daar lichte tragiek, maar ook humor. Het is verslavend en bedwelmend. Het is een stream-of-consciousness verhaal en toch heel toegankelijk. Het is een briljante roman die me nog lang zal bijblijven.

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen!