Privacy is diefstal

Dave Eggers,
The Circle (VS 2013)
Roman, 429 pp.
Nederlandse titel: De cirkel


Dave Eggers is niet het soort schrijver dat je leest om het indrukwekkende proza. Hij schrijft lekker vlot, maar passages waarbij je verzucht "Aah, wat is dat toch treffend verwoord" kun je wel vergeten. Dave Eggers is ook niet overdreven subtiel. Hij heeft een boodschap en knalt die luid en duidelijk de wereld in. Psychologische diepgang is evenmin een reden om naar dit boek te grijpen. De personages zijn vooral vertegenwoordigers van een standpunt; het zijn geen complexe zielen die een psychologische ontwikkeling doormaken. Maar waar Eggers wel zeer goed in is, is het meeslepende verhaal rond de Brandende Kwestie. Als je aan dit boek begint, wil je doorlezen en het zo snel mogelijk uit hebben. In de tussentijd word je keer op keer gedwongen om na te denken over sociale media, over privacy, over de macht van internetbedrijven en over de wenselijkheid of onwenselijkheid van transparantie. The Circle is daarmee een actueel boek dat je, ondanks de tekortkomingen, waarschijnlijk toch nog wel een tijd bij zal blijven.

De plaats: San Francisco. De tijd: de zeer nabije toekomst. Internetgiganten als Google, Facebook, Twitter en Yahoo zijn ter ziele, want ofwel opgeslokt ofwel uit de markt gedrukt door The Circle. The Circle bestaat nog maar 6 jaar en is uit puur idealisme opgestart, met als doel om de anonimiteit waar reaguurders zich achter kunnen verschuilen uit de wereld te helpen en daarmee de botheid en agressie van het net te weren. The Circle is daar voorbeeldig in geslaagd. Zo'n 80% van de bevolking van de VS alleen al heeft nu een account onder eigen naam ('TruYou') en het internet is een heel wat aangenamer oord geworden. Als de jonge Mae er via een oude studievriendin in geslaagd is een baan bij The Circle te bemachtigen en op haar eerste werkdag de prachtige campus betreedt, weet ze het zeker: dit is het paradijs.

En inderdaad, de wereld van The Circle is de hemel voor elke social media junky, voor al die mensen die elke scheet die ze laten moeten delen, die in paniek raken als een berichtje niet binnen een minuut wordt beantwoord, die pas bestaan als ze permanent door anderen gezien worden. Alles is transparant bij The Circle. Niet alleen zijn de wanden van glas, maar ieder van de ruim 10.000 medewerkers is altijd precies te traceren. Het is één grote happy family, met on line groepen voor elk onderwerp dat je maar kunt bedenken, elke avond superinspirerende bijeenkomsten, feesten met topartiesten en drank en hapjes van de zaak, én gratis hotelaccommodatie op de campus voor wie het te laat heeft gemaakt om nog naar huis te gaan. Mae is nog nooit zo gelukkig geweest.

Maar .... denk je, dan gebeurt er natuurlijk iets waardoor Mae de schaduwzijde van al dat moois gaat zien. Welnee! Wat is er nou geweldiger dan de uitvinding van haar collega Francis, die iets ontwikkeld heeft waardoor elk kind altijd en overal te volgen is en er nooit meer een kind ontvoerd zal worden? Wat is er prachtiger dan een sociaal netwerk van piepkleine cameraatjes over de hele wereld, waardoor je nooit meer de deur uit hoeft om van een palmenstrand op Tahiti te genieten, elke vorm van agressie op het Tahirplein door de hele wereld meteen gezien en dus uitgebannen wordt, en elke inbreker door ontelbare kijkers op heterdaad betrapt wordt? En wat is er democratischer en mooier dan volksvertegenwoordigers die met een microcameraatje om hun nek elke seconde van hun dag vastleggen, zodat corruptie en achterkamertjesgeritsel voorgoed tot het verleden behoren? Daar geven we toch graag een beetje privacy voor op? Privacy is toch alleen iets voor mensen die iets te verbergen hebben? Sterker nog: Privacy is theft, aldus één van de ijzersterke slogans die Mae voor het bedrijf bedenkt.

Er zijn wel zwakke tegengeluiden, maar het is vooral aan de lezer om steeds ontzetter te raken. Eggers heeft ons de rol van dissident toebedeeld en juist daarom werkt het boek zo goed. The Circle heeft sterke trekjes van een sekteachtige godsdienst. Ze schept stevige banden tussen alle Circlers, ontmoedigt contact met de buitenwereld, speelt in op het geweten en op het idealisme van jonge mensen, en werkt door middel van sociale controle. En hoe! Dat is nog het angstaanjagendst: dat de overgrote meerderheid het er graag voor over heeft om altijd in de gaten gehouden te worden, als de wereld daardoor eindelijk veilig en voorspelbaar en ordentelijk wordt. Dat is tenslotte een hele basale menselijke behoefte. En het wordt allemaal ook zo redelijk gepresenteerd. Zo verleidelijk.

Er zullen genoeg mensen zijn die het personage van Mae volstrekt niet overtuigend vinden, niet realistisch in psychologische zin. Maar daar gaat het niet om in dit boek. Het is speculatieve fictie, een 'wat als'-verhaal, een gedachte-experiment: wat als de huidige trend om van alles in je leven met de hele wereld te delen doorzet en exponentieel groeit? En dan heb ik het nog niet eens over de schrikbarende afluisterpraktijken van de NSA. Ik heb het over iets nog ergers, namelijk dat mensen vrijwillig hun privacy opgeven omdat ze er geen waarde meer aan hechten, omdat ze andere dingen belangrijker vinden. We vergeten vaak dat privacy ten eerste een vrij recent verschijnsel is en dat het ten tweede voor mensen onder de 30 een begrip is dat ze veel minder zegt dan fossielen van boven de 50 (zoals ik). Jongeren zijn immers opgegroeid met het verschijnsel dat mensen hun hele hebben en houden op tv etaleren en dat relaties worden uitgemaakt over de mobiele telefoon in een volle treincoupé.

Transparantie is een groot goed en privacy wordt overschat. Totdat je geconfronteerd wordt met iets dat je op je zestiende openbaar maakte en waar je nu spijt als haren op je hoofd van hebt. Totdat er dankzij de toegankelijkheid van alle informatie lijken uit de familiekast komen, waarvan je niet eens wist dat ze bestonden en die je daar maar wat graag had gehouden. Totdat je ontdekt dat het idealistische internetbedrijf ongemerkt zoveel macht heeft gekregen, zo ver is doorgedrongen in alle aspecten van het bestaan, dat je in een dictatuur leeft. Realiseer je je dan dat je in de wereld van 1984 terecht bent gekomen? Of roep je gelukzalig "Oh, brave new world that has such people in it!"

Of haal je je schouders op?
_______________________

Lees hier de uitstekende bespreking van Hella, waardoor ik werd aangezet dit boek te lezen.

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen!