Een eigentijdse Romeo en Julia

Priya Basil,
The Obscure Logic of the Heart (GB 2010)
Roman, 409 pp.
Voor zover ik kan nagaan niet in het Nederlands vertaald



Anil studeert architectuur. Lina doet rechten. Hij is de zoon van een schatrijke zakenman. Zij is de dochter van een arme, idealistische advocaat. Hij komt uit Kenia. Zij uit Birmingham. Hij is een niet-religieuze Sikh. Zij is een gelovige moslima. En ze worden smoorverliefd op elkaar. Inderdaad, dit is een onvervalst Romeo en Julia-verhaal, want Anil en Lina zijn nadrukkelijk niet voorbestemd voor elkaar; godsdienst en familie en afkomst staan als torenhoge obstakels tussen hen in, maar ze kunnen niet zonder elkaar. Wat doe je dan?

Een boek als dit zou gemakkelijk kunnen ontaarden in een melodramatische tranentrekker, maar gelukkig heeft Priya Basil het daarvoor veel te goed geschreven en opgebouwd, alhoewel het aanvankelijk nogal schematisch aan doet. In de eerste hoofdstukken blijven de intenties van de auteur nog te veel zichtbaar, maar op een gegeven slaat dat om en worden de personages mensen van vlees en bloed met geloofwaardige emoties en dilemma's, die je onverbiddelijk meeslepen. Bovendien is de roman veel complexer dan een standaardverhaaltje van geliefden-die-tegengewerkt-worden-door-het-lot. Geïntegreerd in het boek zijn lastige vragen over loyaliteit aan familie en over hoeveel iemand wil opgeven voor religieuze en politieke principes. Het gezegde 'Liefde overwint alles' blijkt voor de hoofdpersonen niet meer dan een gemakzuchtige dooddoener: de werkelijkheid is altijd ingewikkelder.

Anil is meteen verliefd als hij Lina voor het eerst ziet en van haar kant raakt Lina betoverd door de nieuwe wereld van kunst en cultuur die Anil voor haar opent. Het is niet toevallig dat ze elkaar ontmoeten bij een concert van islamitische muziek, een kunstvorm waarbij ze een overlap hebben, maar die Anil raakt door de puur emotionele zeggingskracht van de muziek en Lina door de religieuze vervoering. Een goede vriend waarschuwt Anil voor de problemen die het verschil in godsdienst met zich meebrengt, maar Anil haalt zijn schouders op: ‘I don’t see why it should be an issue. We’re not in the dark ages any more.’

Anil is gewend altijd te krijgen wat hij wil, dus waarom nu niet? Maar voor Lina is het ingewikkelder. Godsdienst is onlosmakelijk verbonden met trouw aan haar familie en vooral aan haar geliefde vader, die er oprecht van overtuigd is dat het onmogelijk is gelukkig te worden met een partner die geen vrome moslim is. Lina moet haar relatie met Anil dus geheim houden, totdat ze haar ouders van het tegendeel kan overtuigen, want ze wil noch Anil noch haar familie opgeven. Door haar strenge, beschermde opvoeding is het voor haar moeilijk om zelf keuzes te maken en zoals vaak in dit soort gevallen komt ze daardoor onvermijdelijk terecht in de spagaat van een ongemakkelijk dubbelleven, dat haar dwingt tot liegen en verbergen.

Tussen het verhaal van Anil en Lina door speelt nog een ander verhaal, dat van een Engelse vrouw die terug kijkt op haar eigen interculturele liefdesrelatie in de jaren zestig, een verhaal dat het leven van Lina's vader in een ander licht plaatst en zijn houding iets begrijpelijker maakt. Om het allemaal nog lastiger te maken (én interessanter én realistischer) ontdekt de idealistische Lina door haar werk voor de Verenigde Naties dat Anils familie, net zoals elke rijke familie Kenia, haar fortuin mede te danken heeft aan de corruptie die zij zelf zo hard probeert te bestrijden in haar werk.

De lezers die klagen over de stomme dingen die Anil en Lina in hun ogen doen, verliezen uit het oog dat we hier te maken hebben met twee jonge mensen die door hun opvoeding geen van beiden uitgerust zijn om om te gaan met de dilemma's waar ze voor gesteld worden. We kunnen moeilijk verwachten dat ze niet moeten zoeken en aftasten en fouten maken. Allebei proberen de jonggeliefden zich tot op zekere hoogte te onttrekken aan familie- en vriendschapsbanden, en allebei doen ze oprecht hun best moreel verantwoorde keuzes te maken, maar voor Lina zijn morele voorschriften altijd de rechtlijnige, zwart-witte koranregels van haar ouders geweest.  ‘Don’t put a question mark where Allah has put a full stop,’ waarschuwt haar moeder regelmatig. Anil probeert daarentegen zelf zijn morele kompas te vinden (wat noodzakelijk is als je ouders alleen Mammon aanbidden) en zoekt antwoorden in de literatuur: 'I’ll never forget the effect Balzac had on me. There’s a complete moral universe depicted in La Comédie humaine. You get to see just how complex and shady people could be and that, for me, was much more powerful than, say, the Ten Commandments.’ Anil en Lina zijn allebei verre van perfect en voor lezers die hun personages graag voor de volle honderd procent sympathiek hebben zodat er gemakkelijk meegeleefd kan worden, voldoen ze maar bar slecht als hoofdpersonen. Maar is het juist niet zo, dat de twee door al hun gebreken alleen maar des te menselijker zijn en juist daarom onze warme belangstelling verdienen?

Krijgen ze elkaar? Dat is de vraag die je als lezer met steeds grotere snelheid en gretigheid door de laatste hoofdstukken doet jagen. Gelukkig verpest Basil het verhaal op het laatst niet, maar komt ze met een prachtig einde dat helemaal juist aanvoelt. Naast het hoofdverhaal heeft dit boek ook nog een scala aan interessante (en vaak ambigue) bijfiguren te bieden en neemt het ons mee van Engeland naar New York en van de kasten van huizen van vermogende Kenianen naar de vluchtelingenkampen in Soedan. The Obscure Logic of the Heart is een boek dat tijd nodig heeft om op gang te komen, maar dat uiteindelijk een  rijke leeservaring biedt.

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen! Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Plaats dan s.v.p. een link bij de reacties.