De prijs van de macht

John Williams,
Augustus (VS 1972)
Roman, 317 pp.
In het Nederlands onder dezelfde titel verschenen



Augustus (dat ik in het oorspronkelijke Engels las en niet in de onlangs verschenen vertaling) was in zijn eigen tijd de meest bewonderde roman van John Williams. Het is echter de vraag of dit boek, na de spectaculaire verkoopsuccessen van Stoner en Butcher's Crossing, hier nu met net zoveel enthousiasme en warmte zal worden ontvangen als zijn beide voorgangers. Zelf las ik de eerste helft van dit boek met een licht gevoel van teleurstelling. Niet dat ik een soortgelijk boek als de eerdere romans verwachtte; dat lag gezien het onderwerp (het leven van de eerste keizer van het Romeinse Rijk) niet zo voor de hand. Maar ik hoopte stiekem toch wel een beetje op een boek van het kaliber en de schoonheid van Marguérite Yourcenars roman Herinneringen van Hadrianus (over een veel latere Romeinse keizer). Gelukkig wordt het boek na een moeizaam deel 1 in deel 2 al interessanter en is deel 3 ronduit subliem. Lees deze bespreking dus vooral tot het einde toe door.

Augustus was de geadopteerde zoon van zijn oudoom Julius Caesar. Caesar werd vermoord toen Augustus, de door hem aangewezen opvolger, nog maar negentien was en hij met in wezen niet meer dan drie goede vrienden van zijn eigen leeftijd in Rome orde op zaken moest stellen. Stof genoeg voor een meeslepend drama, want het duurde jaren voordat Augustus alle tegenkrachten die hem wilden beletten de macht uit te oefenen (zoals de Egyptische koningen Cleopatra en haar Romeinse minnaar) onschadelijk had gemaakt. De actie speelt zich af tegen de achtergrond van een indrukwekkend canvas dat zich uitstrekt van het Middellandse Zeegebied tot ver in het huidige Iran.

Het is jammer dat Williams ervoor gekozen heeft om in zijn fictieve brieven en memoires zorgvuldig aan te sluiten bij de formele Romeinse schrijfstijl uit die tijd. Dit is ongetwijfeld bedoeld om het gevoel van authenticiteit te vergroten, maar het heeft als ongelukkig neveneffect dat vooral de tekst in de eerste helft van het boek vaak stijf en bloedeloos aandoet, wat een al te grote afstand schept tussen de lezer en het boek. De fictieve memoires van Augustus' goede vriend Agrippa, die vele jaren na de betreffende gebeurtenissen zijn geschreven, lijden aan een verwant euvel: ze streven heel bewust naar de objectiviteit van een geschiedschrijver en worden daarmee kleurloos en droog.

De fragmentarische vorm helpt ook niet. Deel 1 van de roman is een aaneenschakeling van diverse soorten geschriften van heel veel verschillende schrijvers. Op zich kan zoiets prima werken: door een vlotte schakeling van verschillende stemmen die steeds weer nieuwe gezichtspunten opleveren en impliciet commentaar leveren op elkaar, kan een levendig geheel ontstaan, maar hier komen de fragmenten onvoldoende samen tot het soort kleurrijk mozaïek dat een plaatje oplevert dat groter is dan de som van de delen. Deel 1 van Augustus doet daarmee vooral denken aan zo'n Romeins reliëf in marmer: met groot vakmanschap gebeiteld, maar levenloos en koud.

Gelukkig komen er vanaf deel 2, als de herinneringen van Augustus' losbandige en verbannen dochter Julia hun entree doen, warmte, leven en meer samenhang in het verhaal. Augustus is dan al lange tijd een gevierd heerser die als een halfgod wordt aanbeden, maar de hoge prijs die hij daarvoor heeft moeten betalen wordt steeds duidelijker. De huwelijken van hemzelf en zijn dochter zijn uitsluitend met het oog op het staatsbelang gesloten, en hij moet altijd en eeuwig op zijn hoede blijven voor complotten die het op zijn leven hebben voorzien, zelfs - of misschien juist wel: vooral - in eigen kring.

Dit komt nog pijnlijker naar voren in het schitterende derde deel, waarin Augustus tijdens zijn allerlaatste levensdagen terugblikt en de balans opmaakt. Tot nu toe is de persoonlijkheid van de keizer een beetje schimmig gebleven, maar hier komt hij eindelijk zelf aan het woord en hij vraagt zich af of de offers die hij gebracht heeft het wel waard waren. In deze laatste hoofdstukken is John Williams optimaal in vorm. Augustus vergelijkt, tijdens een zeiltocht naar Capri, de inspanningen die hij tijdens zijn heerschappij heeft verricht met het werk van de dichters die hij zo bewondert. Beiden scheppen orde in een chaotische wereld, alleen moet Augustus ontgoocheld vaststellen dat het werk van een dichter meestal een veel langer leven is beschoren dan dat van een heerser. Maar dan heeft er een toevallige ontmoeting op zee plaats en maakt de elegische toon plaats voor optimisme:

There was a moment of Rome, and it will not wholly die; the barbarian will become the Rome he conquers; the language will smooth his rough tongue; the vision of what he destroys will flow in his blood. And in time that is ceaseless as this salt sea upon which I am so frailly suspended, the cost is nothing, is less than nothing.

Ondanks de briljante laatste hoofdstukken is dit niet mijn favoriete John Williams-roman. Als ik nog nooit eerder iets van deze schrijver had gelezen weet ik niet zeker of ik tijdens het taaie eerste deel (dat bijna de helft van het boek beslaat) niet had afgehaakt. Achteraf ben ik blij dat ik heb doorgezet, want Augustus is uiteindelijk een prachtig geschreven roman die tijdloze levenswijsheid biedt. Het verkent de vraag wanneer een leven het waard is om geleefd te worden (net als in Stoner), de keuzes die we maken en de verantwoordelijkheid die we daarvoor moeten nemen. Vragen die niet alleen wereldheersers zich horen te stellen, maar ook eenvoudiger stervelingen.

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen! Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Plaats dan s.v.p. een link bij de reacties.