Wraak of gerechtigheid

Alexandre Dumas
The Count of Monte Cristo (Frankrijk 1844-46)
Roman, 1130 pp.
Nederlandse editie: De graaf van Monte Cristo



Larger than life. Dat kun je zowel van deze populaire dikke pil en zijn held zeggen als van hun geestelijke vader. Alexandre Dumas was een uit de kluiten gewassen, uitbundige, genereuze figuur, die steevast meer geld uitgaf dan hij had, er hordes maîtresses op nahield (een stuk of veertig als we de geruchten mogen geloven) en naast tenminste vier onwettige kinderen een onwaarschijnlijk groot aantal boeken en toneelstukken produceerde. Hij was zelf de zoon van een herbergiersdochter en een eigenzinnige generaal die carrière maakte onder Napoleon. De generaal was op zijn beurt geboren  uit een liaison van een Franse markies met ene Marie-Cessette Dumas, een zwarte slavin uit Saint-Domingue in de Cariben.

Alexandre Dumas op 27-jarige leeftijd

Als je deze levensgeschiedenis in een roman zou verwerken, zou het allemaal al gauw over the top zijn. Het verhaal over de graaf van Monte Cristo is minstens zo over the top, maar is wonderlijk genoeg eveneens (grotendeels) waar gebeurd. Het is gebaseerd op de ware geschiedenis van een jonge schoenmaker, die door drie jaloerse vrienden ten onrechte wordt aangegeven als spion, waarna één van deze 'vrienden' zijn verloofde inpikt en de jongeman zelf zeven jaar in de gevangenis spendeert. Na zijn vrijlating komt de schoenmaker, dankzij de erfenis van een medegevangene waarmee hij vriendschap heeft gesloten, in het bezit van een enorm fortuin. Hij geeft zich in vermomming uit voor een Italiaanse geestelijke en neemt incognito wraak op de drie mannen die hem verraden hebben, door ze één voor één te vermoorden.

Dit is de basis voor Dumas' roman over de jonge zeeman Edmond Dantès, die in 1814 verraden wordt door een corrupt drietal: de oudere collega die hij voorbij gestreefd is, de man die verliefd is op zijn verloofde en de officier van justitie die zijn eigen redenen heeft om Dantès weg te laten rotten in een duistere kerker op een gevangeniseilandje vóór de kust van Marseilles. De kunst van Dumas zit hem in wat hij vervolgens met dit verhaal doet. Dat zijn meerdere dingen.

Ten eerste (en dat is één van de redenen voor de blijvende populariteit van dit boek) geeft hij het spannende verhaal een energiek realiteitsgehalte door de locaties in Marseilles, Rome en Parijs met zoveel levensechte en actuele details in te kleuren dat de lezers bijna onweerstaanbaar het verhaal in gezogen worden. Dat verhaal werd in afleveringen gepubliceerd, zodat Dumas gedwongen was zijn lezers aan zich te binden middels een wervelende opeenvolging van gebeurtenissen, iets waar hij uitstekend in slaagde - al zullen hedendaagse lezers wel zo nu en dan de wenkbrauwen optrekken bij de melodramatische en sentimentele passages waar Dumas bepaald niet vies van was en die door zijn toenmalige publiek gretig werden verslonden.

Ten tweede is daar de figuur van Dantès. Hij wordt als eenvoudige jonge zeeman de gevangenis in gesleurd, om na vele jaren een ware wederopstanding te beleven als de uit het niets komende Graaf van Monte Cristo, een raadselachtige maar schatrijke man, onnatuurlijk bleek maar toch knap, zelden lachend maar toch charismatisch, en beschikkend over bijna bovenmenselijke kwaliteiten en krachten. De graaf is daarmee in sommige opzichten de literaire voorloper van zowel Superman als Sherlock Holmes.

Ten derde - en dat is het interessantste aan het personage van Monte Cristo - neemt hij niet wraak door de (inmiddels rijk en succesvol geworden) verraders te vermoorden, maar door ze ten onder te laten gaan aan hun eigen verdorvenheid. Hij legt daartoe met groot geduld en uiterste zorgvuldigheid de vallen en ziet zichzelf daarbij als de Voorzienigheid, dat wil zeggen niet als een man die uit louter persoonlijke motieven wraak neemt, maar als een instrument van een God die er altijd voor zorgt dat gerechtigheid plaats vindt. Aan het eind realiseert hij zich dat hij een grote prijs heeft betaald: hij is de ultieme buitenstaander geworden en is verblind geraakt door het idee dat hij Gods wil uitvoert en dus geen kwaad kan doen. Denkende dat hij het lot naar zijn hand kan zetten, is hij mede zelf slachtoffer geworden van het lot.

De graaf van Monte-Cristo is voor zover ik kan nagaan in het Nederlands alleen nog verkrijgbaar als tweedehandsje en dan ook nog (gezien het aantal bladzijden) met de helft ingekort. Dat is jammer voor een klassieker die ook nu nog heerlijke vakantielectuur vormt. [UPDATE Zie de reacties hieronder: daaruit blijkt dat er wel degelijk een recente en volledige Nederlandse vertaling in druk is]. Gelukkig zijn er, voor diegenen wier Frans onvoldoende is om het origineel te lezen maar die geen moeite hebben met Engels, wel volop Engelse vertalingen te koop. En heb je geen zin in een dik boek, dan kun je kiezen uit meerdere verfilmingen en televisiebewerkingen voor op de dvd-speler.

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen! Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Plaats dan s.v.p. een link bij de reacties.