Stilteplekken

Patrick Leigh Fermor
A Time to Keep Silence (GB 1953)
Reisverhaal, 96 pp.
Nederlandse titel: Een tijd om te zwijgen



Begin jaren vijftig verbleef deze beroemde reisboekenauteur en oorlogsheld een tijdje in een paar Franse kloosters met als doel de rust te vinden om te schrijven. Religieuze redenen heeft hij niet, want hij laat vrij duidelijk doorschemeren dat hij niet godsdienstig is, maar gelukkig wordt er geen enkele keer indiscreet naar zijn eigen geloofsovertuiging gevraagd. Het eerste klooster waar hij verblijft is de in het jaar 649 gestichte Benedictijner Abdij van St. Wandrille in Normandië. Fermor, die van het goede leven houdt en net het drukke Londen achter zich heeft gelaten, ondergaat een kleine cultuurschok: 'So much silence and sobriety! The place assumed the character of an enormous tomb, a necropolis of which I was the only living inhabitant.'

De refter van Saint Wadrille

Wat een deprimerende toestand; nergens de uitbundige, raki drinkende monniken die hij tijdens de oorlog in Griekenland had ontmoet en die meer op struikrovers dan op kloosterlingen leken. Maar al na een dag of vier begint er iets te veranderen. Het gevoel levend begraven te zijn, zakt een beetje weg, hij maakt lange nachten en op een gegeven moment is de knop om: hij gaat zich energiek en uitgerust voelen en heeft nog maar 5 uur slaap nodig 's nachts. De stilte wordt weldadig: 'there were no automatic drains, such as conversation at meals, small talk, catching trains, or the hundred anxious trivialities that poison everyday life.'

Fermor zou Fermor niet zijn als hij zijn ervaringen niet zou larderen met lyrische en erudiete beschrijvingen van de kloosterarchitectuur en de omgeving. Hij schrijft zelfs zo erudiet dat ik geregeld naar het woordenboek moest grijpen, om uit te vinden wat bijvoorbeeld cenobites en myrmidions en thurifers zijn. Daarnaast vergast hij de lezer op achtergrondinformatie over de geschiedenis en op bespiegelingen over de monniken om hem heen.  De beschrijvingen zijn soms wat te lang en komen vaak een beetje moeilijk tot leven, maar de geschiedenis en de overpeinzingen zijn altijd de moeite waard.

Monniken in La Trappe

Vooral wat hij over het extreem strenge en ascetische klooster van La Trappe schrijft, is erg interessant, met name omdat ik vermoed dat er de laatste 65 jaar ook daar het nodige veranderd is. Tegenwoordig houden ze er in ieder geval een website en een winkel op na en hebben ze onder meer een dochterabdij in Westmalle, waar ze één van mijn favoriete bieren brouwen. Maar tijdens Fermors verblijf is daar niks van te merken. Het leven van de monniken bestaat uit langdurige en keiharde lichamelijke arbeid, elke dag uren en uren bidden, korte nachten, absolute stilte en geen enkele privacy omdat alle ruimtes gemeenschappelijk zijn (ook de slaapvertrekken), met uitzondering van de ijskoude en kale celletjes voor de gasten.

Aanvankelijk is Fermor er half van overtuigd dat alleen masochisten vrijwillig in een dergelijk klooster intreden, en het opzettelijke gebrek aan elk intellectueel leven spreekt hem ook al absoluut niet aan. Maar ook hier komt hij na een tijdje tot andere inzichten.

By fierce asceticism, cloistered incarceration, sleeping on straw and rising in the darkness after a few hours’ sleep, by abstinence, fasting, humiliation, the hair shirt, the scourge, the extremes of heat and cold, and the unbroken cycle of contemplation, prayer and back-breaking toil, they seek, by taking the sins of others on to their own shoulders, to lighten the burden of mankind.

En hij ziet en begrijpt, hoewel hij het zelf niet voelt, dat iemand daar grote vreugde aan kan ontlenen. 

Grotkerk in Cappadocië (eigen foto)

Als laatste bezoekt Fermor de raadselachtige ruïnes van de middeleeuwse en al lang verlaten grotkloosters in het bizarre maanlandschap van Cappadocië in Centraal-Turkije. Wie deze kloosters stichtten en waarom ze nu juist hier naar toe kwamen, weet hij niet, maar wel is hem duidelijk dat dit door de brandende zon geteisterde, onherbergzame en desolate landschap het meest de Egyptische woestijn van de allereerste christelijke kluizenaars benadert en dat dit waarschijnlijk kloostergemeenschappen waren van een hele andere aard dan die van de Franse Benedictijnen, Cisterciënzers en Trappisten die hij een klein beetje had leren kennen.

Dit boekje heeft naar zijn aard niet de levendigheid die Fermors klassieke reisverhalen A Time of Gifts en Between the Woods and the Water zo'n genot maken. Ook ontbreekt de samenhang van die verhalen enigszins. Het boek bestaat in plaats van een doorlopend reisverslag eerder uit een paar essays (zoals hij het zelf omschrijft), die qua lengte en aanpak variëren en een beetje de indruk maken dat ze pas bij nader inzien aan elkaar geplakt zijn. Voor een verkenning van het onderwerp stilte gaat er bovendien niks boven het fantastische A Book of Silence van Sara Maitland. Maar de echte Fermorliefhebbers en de mensen die geïnteresseerd zijn in zijn observaties van het kloosterleven wil ik dit korte boekje toch zeker wel aanraden. Het is zelfs in het Nederlands verkrijgbaar.

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen! Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Plaats dan s.v.p. een link bij de reacties.