De spijkerbroek als symbool

Dato Turashvili,
Weg uit de USSR (Georgië 2008)
Roman, 176 pp.
Vertaald uit het Georgisch door Ingrid Degraeve

Deze roman, die gebaseerd is op een waargebeurd verhaal, begint met een spijkerbroek. Begin jaren tachtig, als Georgië, nog deel uitmaakt van de Sovjet Unie, is de spijkerbroek hét symbool van het westen en vooral van Amerika. Voor de autoriteiten vertegenwoordigt hij de decadentie van het kapitalisme, voor de jongeren staat hij voor waar ze van dromen: een leven in een vrije maatschappij waar ze mogen denken wat ze willen en waar alles te koop is. Het is de tijd waarin perestrojka en glasnost nog niet echt begonnen zijn en Eduard Shevardnadze, de latere minister van Buitenlandse Zaken van de USSR, Georgië flink onder de duim heeft. Een stuk of zeven jongeren - kunstenaars, artsen, een populaire acteur - die het op zich helemaal niet zo slecht hebben, zijn de repressie beu en maken een plan om weg te komen. Nog niet zo lang geleden heeft een ander groepje met succes een binnenlandse vlucht gekaapt en het vliegtuig gedwongen in Turkije te landen. Die leven nu in het vrije westen. Onze hoofdpersonen denken naïef genoeg dat dat hen ook moet lukken en beginnen plannen te smeden.

Als het boek begint, is al duidelijk dat het plan op een jammerlijke en tragische mislukking is uitgelopen, dus enige spanning of het gaat lukken is er niet. Dat zou ook geen zin hebben, want in Georgië was dit een gebeurtenis die er destijds erg in hakte en waarvan de afloop algemeen bekend was. Daarom is de eerste helft van dit boek ook niet zo interessant. De schrijver voert de zeven jongeren op, laat ze met elkaar praten en laat ze plannen beramen. Ze komen amper uit de verf als aparte personages en het is nog lastig om ze een beetje uit elkaar te houden. Heel veel staat er in feite ook niet op het spel, want ze worden geen van allen heftig onderdrukt, waardoor er geen echt gevoel van urgentie bij de lezer ontstaat. De zeven jonge mensen willen gewoon vrij zijn en een spijkerbroek hebben. Je krijgt ook amper een gevoel bij de setting, terwijl ik zelf in Georgië geweest ben en ik me daar een redelijke voorstelling van zou moeten kunnen maken. De achtergrond waartegen de jongeren zich bewegen, blijft daarmee net zo vaag en bordkartonnerig als zijzelf.

Maar de gebeurtenissen tijdens de kaping en de manier waarop de autoriteiten terug slaan, zijn zo schokkend dat de schrijver je vanaf dat moment bij de lurven heeft. Pas dan wordt echt duidelijk in wat voor maatschappij deze jonge Georgiërs leven. Individuele levens van meerdere volstrekt onschuldige mensen worden zonder met de ogen te knipperen opgeofferd voor het systeem. Een stel naïeve jonge mensen met nepwapens wordt behandeld als de allergriezeligste terroristen, wordt op misselijk makende wijze in de gevangenis tegen elkaar uitgespeeld om ze vervolgens zo hard mogelijk te straffen - waarbij ook hun familie het moet ontgelden, teneinde de afschrikwekkende werking maximaal te maken. Een bevriende monnik die niks met de kaping van doen had, en er zelfs op had aangedrongen de plannen niet uit te voeren omdat er gegarandeerd onschuldige mensenlevens getroffen zouden worden, wordt voor aanstichter uitgemaakt, omdat de autoriteiten kennelijk vinden dat het tijd is dat de kerk weer eens een lesje krijgt. Iedereen wordt vermorzeld.

Hoewel ik dit boek geen hele hoge score heb gegeven (ik vind dat Turashvili er uit naar voren komt als een zeer matige romanschrijver), wil ik het toch wel aanraden. Het is slechts een kort verhaal, maar geeft ijzingwekkend goed weer waar een totalitaire maatschappij toe in staat is. Op zich weet iedereen dat wel, maar het kan geen kwaad om er zo nu en dan nog eens aan herinnerd te worden, al was het alleen maar om er weer eens bij stil te staan dat we het hier veel beter hebben dan we altijd denken.


PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen! Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Plaats dan s.v.p. een link bij de reacties.