Vijf zinloze doden?

Thornton Wilder,
The Bridge of San Luis Rey (VS 1927)
Roman, 124 pp.
Nederlandse titel: De brug van San Luis Rey



Als een Franciscaner monnik in 1715 vijf willekeurige reizigers in een ravijn ziet storten omdat een eeuwenoude Incabrug het plotseling begeeft, is hij net als iedereen in Peru diep geschokt. Maar hij ziet in deze gebeurtenis ook iets anders, namelijk een aanleiding om aan te tonen dat God nooit zomaar zoiets laat gebeuren: op de een of andere manier moeten deze vijf hun vroegtijdige dood hebben verdiend, en de monnik gaat diepgravend uitzoeken en bewijzen dat achter elke gebeurtenis, zelfs de meest willekeurig lijkende, Gods plan schuil gaat. Het pakt echter anders uit en de monnik en zijn lijvige boekwerk (het resultaat van zes jaar graafwerk) belanden op de brandstapel. En toch heeft Wilder aan het eind een verrassing voor de lezer in petto, want in filosofische zin valt er misschien wel een conclusie te trekken uit de dood en vooral de levens van de vijf mensen van wie hij de levensgeschiedenis vertelt - alleen is dat een andere dan de monnik had verwacht.

Portretten
Vijf mooie portretjes geeft Wilder ons in deze roman, van vijf mensen uit het achttiende-eeuwse Lima, uit verschillende lagen van de bevolking wier levens elkaar op soms onverwachte wijze kruisen. Zo is er de rijke markiezin, die na een liefdeloze jeugd en een liefdeloos huwelijk, al jaren haar gemoed uitstort in prachtige literaire brieven aan haar kille dochter die in het verre Spanje woont en die de markiezin met haar brieven probeert te verleiden tot een beetje liefde voor haar moeder. Pas als het bijna te laat is, ziet ze dat er in haar nabije omgeving iemand is die op dezelfde wijze naar een beetje liefde smacht.

De beroemde actrice
Dan zijn er twee weeskinderen, jongemannen (Esteban en Manuel), een tweeling, die onafscheidelijk is totdat de ene wanhopig verliefd wordt op de gevierde actrice La Perichole. Zij was ooit een ongeschoold meisje dat in kroegen zong, totdat zij door Oom Pio (weergaloos ritselaar en macher) werd ontdekt en groot gemaakt. Hij heeft haar zelfs zo groot gemaakt dat ze hem nu ontgroeid is, tot de diepe droefenis van Oom Pio. La Perichole is niet één van degenen die in het ravijn stort, maar is uiteindelijk wel - mét de abdis die het weeshuis bestiert - een centraal personage in de ontwikkeling van Wilders thema, zoals dat helemaal aan het eind uit de doeken wordt gedaan.

Het optekenen van het hart
Als Wilder het bij de portretjes had gehouden, was dit een aardig verhaal over een aantal personages uit het Peru van drie eeuwen geleden gebleven. Mooi neergezet in zo'n kort bestek, met veel aandacht voor de veelzeggende details die een karakter tot leven brengen, en voor het tijdsbeeld van het achttiende-eeuwse Peru. Ook erg mooi geschreven. Maar zoals de schrijver zelf zegt over de nagelaten, inmiddels klassieke, brieven van de markiezin:

the Conde [de Graaf, haar schoonzoon, die de brieven publiceert] delighted in her letters, but he thought that when he had enjoyed the style he had extracted all their richness and intention, missing (as most readers do) the whole purport of literature, which is the notation of the heart. Style is but the faintly contemptible vessel in which the bitter liquid is recommended to the world.

Kern van dit citaat én van dit boek is de stelling dat het doel van literatuur "the notation of the heart" is, niet de fraaie stijl waarin ze gegoten is. Dat is slechts een middel dat in dienst staat van het doel.

De betekenis van de brug
Geen van de vijf mensen die in het ravijn de dood vonden, was slechter dan anderen. Geen van hen verdiende het om voortijdig te sterven, zo ontdekt de monnik tot zijn wanhoop na zes jaar onderzoek. Maar in zijn geloofsijver heeft hij iets belangrijks over het hoofd gezien. Alle vijf hadden namelijk een keerpunt in hun leven bereikt, een keerpunt ten goede, alleen was er daarbij geen directe relatie tot God, alleen tot liefde: naastenliefde en broederliefde. En daarin ligt de werkelijke betekenis van het fatale ongeluk. Want dankzij hun dood bloeit er bij anderen iets op dat er waarschijnlijk anders nooit gekomen was. En dat is de werkelijke betekenis van de brug, zo realiseert de abdis van het weeshuis zich uiteindelijk:

"soon we shall die and all memory of those five will have left the earth, and we ourselves shall  be loved for a while and forgotten. But the love will have been enough; all those impulses of love return to the love that made them. Even memory is not necessary for love. There is a land of the living and a land of the dead and the bridge is love, the only survival, the only meaning."

Ik las The Bridge of San Luis Rey voor het eerst meer dan dertig jaar geleden en werd de tweede keer weer net zo getroffen door het einde als destijds. Nu er vorig jaar een Nederlandse vertaling is uitgekomen heeft niemand meer een excuus om dit mooie kleine werkje, dat in 1928 de Pulitzer Prize won, niet te lezen.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.