Haar is een politieke keuze

Chimamanda Ngozi Adichie,
Americanah (Nigeria 2013)
Roman, 610 pp.
Nederlandse vertaling: Amerikanah



Ifemelu wordt pas zwart als ze van Nigeria naar de VS verhuist: I came from a country where race was not an issue; I did not think of myself as black and I only became black when I came to America. When you are black in America and you fall in love with a white person, race doesn’t matter when you’re alone together because it’s just you and your love. But the minute you step outside, race matters. In Nigeria is iedereen zwart. Weliswaar wil men daar wel graag zo licht-zwart mogelijk zijn, maar huidskleur heeft niet de enorme politieke beladenheid die het in de VS heeft.

Het kroeskapsel van Michelle Obama
Haar blijkt óók al politiek beladen te zijn. In de VS is kroeshaar voor vrouwen amper sociaal aanvaardbaar. Als je een goede baan wilt, ben je bijna verplicht je haar glad te maken, met chemicaliën die in je hoofdhuid branden. Als je het vervolgens bleekt, ben je nog mooier en nog acceptabeler (getuige iemand als Beyoncé die haar stinkende best doet om er zo niet-zwart mogelijk uit te zien). Voor Ifemelu wordt het teruggaan naar een natuurlijk kroeskapsel daarom niet alleen een praktische oplossing om van de pijnlijke chemicaliën af te zijn, maar ook een politieke daad. Het verhaal speelt zich onder meer af tegen de achtergrond van de Amerikaanse verkiezingen in 2008, en stel je in dat kader eens voor dat Michelle, de vrouw van één van de kandidaten, natuurlijk kroeshaar had : "She would totally rock but poor Obama would certainly lose the independent vote, even the undecided Democrat vote".

Illegale immigranten en patserige nieuwe rijken
Als we met Ifemelu kennis maken, is dat - heel toepasselijk - als ze op weg is naar een Afrikaanse kapsalon in New Jersey waar ze haar kroeshaar opnieuw laat vlechten, een tijdrovende bezigheid. Ze staat na jaren in de VS en een succesvolle carrière op het punt om weer terug te keren naar haar geboorteland Nigeria, en naar haar grote liefde Obinze, die inmiddels met een ander is getrouwd. Een deel van dit boek is een liefdesverhaal, maar de veel interessantere rest gaat over hele andere dingen: het verschil tussen Afro-Amerikanen en Afrikanen in de VS, illegale immigranten in Groot-Brittannië, dictatuur in Nigeria, de daarop volgende economische boom met zijn patserige nieuwe rijken, de eenzaamheid van de immigrant, heimwee, verlies van identiteit.

Satirische observaties
Gezien de grote thema's zou dit boek gemakkelijk in de eerste plaats een politiek pamflet geworden kunnen zijn, maar daarvoor is Adichie een veel te goede romanschrijver. Ifemelu is een complex en zeer sterk romanpersonage. Zij en Obinze zijn bovendien niet de stereotype zielige armoezaaiers uit Afrika, maar jonge mensen die hun land verlaten (zij naar de VS om te studeren, hij naar de illegaliteit in Engeland) omdat je daar alleen vooruitkomt als je connecties hebt en omdat vrije carrièrekeus een illusie is, ook als je hoogopgeleid bent, zoals Obinze.

Alexa, and the other guests, and perhaps even Georgina, all understood the fleeing from war, from the kind of poverty that crushed human souls, but they would not understand the need to escape from the oppressive lethargy of choicelessness. They would not understand why people like him, who were raised well fed and watered but mired in dissatisfaction, conditioned from birth to look towards somewhere else, eternally convinced that real lives happened in that somewhere else, were now resolved to do dangerous things, illegal things, so as to leave, none of them starving, or raped, or from burned villages, but merely hungry for choice and certainty.

De satirische observaties over progressieve Amerikaanse blanken, Afrikanen die het gemaakt hebben in de UK en de nieuwe rijken in Nigeria zijn allemaal even scherp en intelligent, en geen enkele groep wordt gespaard. Sommige van die observaties staan in Ifemelu's vermakelijke blog, dat ze bij gaat houden nadat ze een tijdje in de VS is: “Raceteenth or Various Observations About American Blacks (Those Formerly Known as Negroes) by a Non-­American Black”, waarin Adichie precies de juiste internettoon weet te treffen, vooral in die van de reaguurders.

'Racisme bestaat niet'
Er blijkt een enorm verschil te zijn tussen de Afro-Amerikanen met hun slavernijverleden en de van buiten komende Afrikaanse zwarten, maar beide groepen worden gediscrimineerd. Racisme is overal, maar je mag er in de VS absoluut niet over praten. Net doen alsof er niks aan de hand is in het land van de gelijke kansen. Net doen alsof iedereen hetzelfde kleurtje heeft. Voor witte mensen is dat heel simpel vol te houden, maar zodra je een kleurtje hebt, is zoiets helemaal niet mogelijk.

When you apply for a bank loan, do you worry that, because of your race, you might be seen as financially unreliable? If you swear, or dress shabbily, do you think that people might say this is because of the bad morals or the poverty or the illiteracy of your race? If you do well in a situation, do you expect to be called a credit to your race? Or to be described as “different” from the majority of your race?

Daarom keert Ifemelu uiteindelijk toch weer terug naar Nigeria, waar ze ontdekt dat zij zelf net zo is veranderd als haar land. Veel dingen die haar vroeger niet opvielen, ergeren haar nu. Maar er is ook een geheel nieuwe en vitale dynamiek, die deels belichaamd wordt door haar vroegere geliefde Obinze, nu een rijke zakenman. En Ifemelu wordt niet langer gedefinieerd door haar huidskleur.

Meeslepend
Americanah is zo'n boek dat je kijk op de maatschappij verandert. Ifemelu's blik wordt een roman lang de jouwe en ook als je het boek uit hebt, zul je veel dingen voortaan heel anders zien, want je weet nu hoe het is om behandeld te worden als tweederangs burger, of zelfs als helemaal geen burger, maar als een ding dat uitgezet moet worden. Daarmee is dit een belangrijk literair boek: het is een meeslepend verhaal over echte mensen, en met ideeën en observaties die je anders naar de wereld om je heen doen kijken. En o ja, het is ook nog een liefdesverhaal. Absoluut lezen, dit intelligente, stimulerende en inspirerende boek.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.