De aantrekkingskracht van geweld

Rabindranath Tagore,
The Home and the World (India 1915-16)
Roman, 240 pp.
Vertaald uit het Bengaals door Surendranath Tagore



Tagore was voor mij tot nu toe altijd zo'n semi-legendarische naam: een klassieke Indiase schrijver, die ik al jarenlang regelmatig was tegen gekomen, vooral als dichter, maar waarvan ik nog nooit wat had gelezen. Toen ik Wikipedia er eens op nasloeg, bleek dat hij afkomstig was uit een rijke Bengaalse familie van grootgrondbezitters en  in 1913 als eerste niet-Europese schrijver de Nobelprijs voor literatuur had gewonnen. De man was werkelijk van alle markten thuis in de Bengaalse cultuur: hij produceerde vernieuwende poëzie, drama, proza, schilderkunst, reisverhalen, biografieën, muziek, en was ook nog eens een zeer belangrijke invloed in de Europese kennismaking met de Indiase cultuur (en vice versa trouwens). Schandalig eigenlijk dat ik nog nooit iets van deze interessante kunstenaar gelezen had. Hoogste tijd om daar wat aan te doen, vooral omdat ik in april een eindje door Bengalen zou reizen. Het werd één van zijn romans, omdat proza een vertaling uit een heel andere taal meestal beter overleeft dan poëzie en omdat The Home and the World gemakkelijk verkrijgbaar is. Het is zelfs gratis te downloaden op Project Gutenberg.

Drama voor drie personen
The Home and the World bleek een verrassend rijk geschakeerde roman te zijn, waarvan de uitgesproken Indiase setting het leesgenot in het geheel niet in de weg staat, maar er juist een uiterst boeiende extra dimensie aan toevoegt. Het is in feite een drama voor drie personen, dat zich afspeelt in het landhuis van een jonge, idealistische, vredelievende prins, die zijn echtgenote graag wil veranderen van een traditionele Indiase, wier levenssfeer zich uitsluitend tot de huiselijke sfeer beperkt, in een moderne vrouw die kennis heeft van de buitenwereld en van cultuur en politiek.

    "What I want is, that I should have you, and you should have me, more fully in the outside world. That is where we are still in debt to each other." 
   "Is anything wanting, then, in the love we have here at home?" 
   "Here you are wrapped up in me. You know neither what you have, nor what you want." 
     "I cannot bear to hear you talk like this."
    "I would have you come into the heart of the outer world and meet reality. Merely going on with your household duties, living all your life in the world of household conventions and the drudgery of household tasks—you were not made for that! If we meet, and recognize each other, in the real world, then only will our love be true."

Voor Bimala hoeft dit niet perse, maar de liefde voor haar man Nikhil is zo groot en gehoorzaamheid aan de echtgenoot is haar zo met de paplepel ingegoten, dat ze graag haar best doet om een ander soort vrouw te worden. Nikhil is trouwens in veel opzichten een portret van Tagore zelf: de rijke gecultiveerde man die India geleidelijk wilde moderniseren, maar ook de noden van de armen niet uit het oog verloor.

Ratio tegenover hartstocht
In de wereld van deze twee geliefden doet een derde zijn intrede, Sandip, een studievriend van Nikhil, maar bezeten van hele andere - en uiteindelijk veel gevaarlijker - idealen. Beide mannen vinden dat hun land onafhankelijk moet worden van de Britten, maar Nikhil wil dat bereiken door vreedzame middelen, terwijl Sandip van mening is dat geweld niet alleen goed, maar zelfs absoluut noodzakelijk is. Het is oorlog wat hem betreft. Nikhil is rationeel, redelijk en gewetensvol. Sandip is hartstochtelijk, charismatisch en immoreel. Het laat zich raden wat er gebeurt: Bimala hoort een hartstochtelijke toespraak van Sandip en valt niet alleen als een blok voor zijn politiek maar ook voor zijn persoonlijkheid. En de tragedie is dat Nikhil dat ziet, en ook wel snapt wat Sandip zoveel verleidelijker maakt dan iemand als hij: 'I hold as weakness all imposition of force,' vertelt hij zichzelf. 'Only the weak dare not be just. They shirk their responsibility of fairness and try quickly to get at results through the short- cuts of injustice. Bimala has no patience with patience. She loves to find in men the turbulent, the angry, the unjust. Her respect must have its element of fear.'

Inzicht in de gedachtegang van een geweldprediker
Tagore switcht steeds van gezichtspunt naar gezichtspunt binnen zijn hoofdpersonen, zodat we ze alle drie van binnenuit leren kennen. Hij maakt ons deelgenoot van de vreselijke dilemma's waar ze mee worstelen en van de potentieel explosieve driehoek die er ontstaat. Alle drie worden ze innerlijk verscheurd door de situatie, ook de immorele en niet al te sympathieke Sandip. De gedachten van Sandip zijn misschien zelfs wel het interessants om te lezen, omdat ze weliswaar niet begrip opwekken voor meedogenloosheid en geweld als middel om een politiek doel te bereiken, maar wel inzicht. Sandip heeft een levensfilosofie die net als die van Nikhil zijn basis heeft in het Hindoeïsme, maar daar volledig andere conclusies uit trekt:

My theory of life makes me certain that the Great is cruel. To be just is for ordinary men – it is reserved for the great to be unjust. The surface of the earth was even. The volcano butted it with its fiery horn and found its own eminence – its justice was not towards its obstacle, but towards itself. Successful injustice and genuine cruelty have been the only forces by which individual or nation has become millionaire or monarch.   That is why I preach the great discipline of Injustice. I say to everyone: Deliverance is based upon injustice. Injustice is the fire which must keep on burning something in order to save itself from becoming ashes. Whenever an individual or nation becomes incapable of perpetrating injustice it is swept into the dust-bin of the world.

Vreemd en uit de tijd? Ik dacht het niet. Ik moest regelmatig denken aan de Islamitische jihadisten die de wereld momenteel zo onveilig maken, en die er deels waarschijnlijk een zelfde soort gedachtegang op na houden als Sandip. In veel opzichten was dit boek daarom verrassend verhelderend en actueel, een echte Aha-erlebnis.

De wereld dringt het huis binnen
Terwijl zich in het landhuis een persoonlijk drama dreigt te voltrekken, worden de politieke onlusten in de buitenwereld ook steeds heftiger en dringt het politieke en etnische geweld almaar dichter tot de hoofdpersonen door. Totdat ze er niet meer om heen kunnen.

Het enige kritiekpunt dat ik op dit boek heb, is dat de personages soms een beetje al te duidelijk vehikels voor verschillende politiek standpunten zijn. Toch weet Tagore tegelijkertijd de lezer flink mee te slepen in het menselijke driehoeksdrama dat zich hier afspeelt, zodat The Home and the World op romanniveau wel degelijk een succes is en het ook na honderd jaar nog steeds verdient om door zoveel mogelijk mensen in het westen gelezen te worden.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.