De zwerfster op de oprit: een dubbelbespreking

Alan Bennett,
The Lady in the Van (GB 1989)
Memoires, 113 pp.
Niet in het Nederlands vertaald


In de jaren zeventig en tachtig woonde schrijver Alan Bennett (bekend van onder meer het verrukkelijke The Uncommon Reader) in een wijk in Londen die net een beetje aan het 'gentrificeren' was en bevolkt werd door progressieve intellectuelen en creatieve types uit de middle class, die vooral niet voor bekrompen aangezien wilden worden en daarom het ideale doelwit waren voor de excentrieke vagebond Miss Shepherd. Ironisch genoeg is deze Miss S. fanatiek katholiek en gaan haar politieke sympathieën vooral uit naar de Conservatieven. Zo voorziet ze Mrs Thatcher bijvoorbeeld gratis - maar niet geheel belangeloos - van allerlei goede adviezen.

Excalibur
Miss S. is tamelijk gestoord, woont al jaren in een steeds viezer wordend busje, maar is wel zo uitgekookt dat ze de timide Bennet weet te manipuleren tijdelijk zijn oprit beschikbaar te stellen voor haar en haar bus - waar ze vervolgens tot haar dood, een jaar of vijftien later, blijft bivakkeren: "Once the van was on site Miss S. applied the handbrake with such determination that, like Excalibur, it could never thereafter be released, rusting so firmly into place that when the van came to be moved ten years later it had to be hoisted over the wall by the council crane."

Gele verf
Eén van de liefdadig ingestelde buren, Lady W., doneert nieuwe tweedehands busjes als de ouwe echt niet meer kunnen, en deze worden door Miss S. dan prompt van een dikke, impressionistisch aangebrachte laag gele verf voorzien. Op het dak brengt ze ouwe vloerbedekking aan om het gekletter van de regen te dempen en het interieur is binnen de kortste keren weer volgestouwd met Miss S.'s bezittingen, waaronder een wonderlijke collectie tweedehands kleding.

Medelijden en weerzin
Niet dat Miss S. ooit dankbaarheid toont. 'One seldom was able to do her a good turn without some thoughts of strangulation,' zoals Bennett het zo treffend uitdrukt. Maar ergens heeft hij, naast zijn progressieve middle class schuldgevoel, ook wel een zeker respect voor iemand die weigert zielig te doen en zich ondanks haar duidelijk gestoordheid en onaangepastheid toch op de een of andere manier weet te redden. Zijn houding jegens haar kenmerkt zich door een mengeling van medelijden en weerzin, die de meesten van ons maar al te bekend voor zal komen. Zijn relaas over haar bestaat uit herinneringen en dagboekfragmenten, wat resulteert in een sympathiek verhaal, dat soms droevig is, maar meestal humoristisch en luchtig.

Vorig jaar werd dit verhaal verfilmd en verdomd, een zeldzaam fenomeen deed zich voor: de film is leuker dan het boek.
________________________________________________________________________

Nicholas Hytner, regisseur
The Lady in the Van (GB 2015)
Film, 104 minuten
Gezien op 6 maart 2016


Het succes van deze film is voor een groot deel te verklaren door de hoofdrol van de onovertroffen Maggie Smith, die duidelijk net zo gemakkelijk de gravin-moeder uit Downton Abbey speelt als een aan lager wal geraakte zwerfster. Maar de film is ook beter omdat hij veel uitgebreider is dan het boek. Gewoonlijk is dat andersom: een roman wordt samengevat tot een filmscript, waardoor vooral de verhaallijn overblijft en de gelaagdheid het loodje legt. Maar hier is het script door Alan Bennett zelf voorzien van allerlei extra's. Het verleden van Miss S. krijgt bijvoorbeeld veel meer aandacht. In het boek wordt daar pas in een veel later toegevoegd postscriptum iets over gezegd, maar de film geeft via flashbacks regelmatig hints dat Miss S. niet alleen ooit een getalenteerde concertpianiste was, maar dat ze bovendien tot twee maal toe heeft getracht in te treden in een klooster, doch daar vanwege haar weinig gezeglijke karakter niet echt welkom was. Wat niet zo verbazingwekkend is, maar wel tragisch.

Celibatair
Wat ook een vermakelijk extraatje is, is dat Alan Bennett zichzelf van een alter ego voorziet dat hem bijtend commentaar geeft op zijn laffe houding en hem onomwonden laat weten dat hij helemaal niet grootmoedig is, maar slechts zijn schuldgevoel sust jegens de bejaarde moeder die hij niet vaak genoeg bezoekt. Verder speelt zijn liefdesleven (dat in het boek in het geheel niet aan bod komt) nog een ironische achtergrondrol. Zonder dat de streng katholieke Miss S., die hen beiden tot grote verontwaardiging van Bennett onder de 'celibatair levenden' schaart, ook maar iets door heeft, dienen zich eerst losse mannelijke geliefden aan en tenslotte een vaste vriend. Of dit in het echt ook precies zo gegaan is, weet ik natuurlijk niet, want de film wordt aangeduid als "A Mostly True Story", maar in grote lijnen zal het zeker kloppen. Leuk detail: alles werd gefilmd op de locatie waar ook het ware verhaal zich in de jaren zeventig en tachtig afspeelde: Gloucester Crescent in het Londense Camden Town.

Compassie
Wat boek en film gemeen hebben is de compassie die ze tonen voor mensen die buiten de boot zijn gevallen, een compassie die gepaard met allerlei ongemakkelijke gevoelens, waardoor het verhaal alleen maar herkenbaarder is en dichterbij komt. Door die lichte ongemakkelijkheid wordt de film niet sentimenteel en blijft ze net wat langer hangen dan de gemiddelde feel good movie.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.