Die Unvollendete

Patrick Leigh Fermor, 
The Broken Road: From the Iron Gates to Mount Athos (GB 2013).
Reisverhaal, 385 pp.
Nederlandse titel: Een onvoltooide reis
10 november 2016



In 1934 wandelde de jonge Patrick Leigh Fermor door een heel andere wereld dan de huidige van Hoek van Holland naar Istanboel, afwisselend slapend in hooibergen en bij bevriende kasteelheren. De titel van de Nederlandse vertaling (Een onvoltooide reis) suggereert dat hij nooit in Istanboel aankwam, maar dat klopt niet. Het is niet de reis die onvoltooid bleef, maar dit boek. Een paar dagen vóór aankomst in Istanboel eindigt het abrupt midden in een zin: "... and yet, in another sense, although -" Leigh Fermor overleed in 2011 voordat hij het boek af kon maken en in mijn verbeelding stierf de 96-jarige met een vulpen in de hand terwijl hij net - bibberig - het woord 'although' had geschreven. Ineens kon hij zich niet meer herinneren hoe de zin verder moest en ging in zijn hoofd het licht uit. De vulpen gleed uit zijn hand en de zin versteende halverwege. Maar dat is mijn fantasie, want het schijnt dat de man al tien jaar lang last had van een schrijfblokkade. Het is echter wel een mooi romantisch beeld dat hem goed past.

Het Bulgaarse platteland destijds (bron)

Melancholie en lyriek
Het geweldige aan deze trilogie (deel 1 besprak ik hier en deel 2 hier) is dat ze de nieuwsgierigheid, het enthousiasme en de romantische inslag van een jongeman combineren met de weelderige schrijfstijl van een gerijpte auteur en met de kennis over de bezochte plaatsen die hij er later zo gretig bij had gezocht. Dit boek is melancholischer dan de voorgaande. De bejaarde Paddy is regelmatig expliciet aanwezig, en zijn pijn om de mensen die de oorlog niet overleefd hebben, om de cultuur en eigenheid die door het communisme kapot zijn gemaakt, dringen zo nu en dan door, net trouwens als de heimwee die de jonge Paddy tijdens zijn reis wel eens overvalt. Maar de uitbundigheid en de lyriek overheersen. Want Paddy is alwéér een nieuwe wereld binnen gestapt, die waarin de Turkse overheersing van de Balkan nog een levende herinnering is.

All through Central Europe, from the snowy Rhine, through Bavaria and Austria, the old kingdoms of Bohemia and Hungary and even in the forested confines of the principality of Transylvania, the aura of the vanished Holy Roman Empire and of the realm of Charlemagne and the mysteries of western Christendom hung in the air. The Turkish overlordship of the eastern regions had ended long ago and few traces remained. But here, on the southern bank of the Danube, the mountains were haunted by the ghost of a different sovereignty. So recently had the yoke of Turkey been shaken off that Bulgaria seemed less the south-easternmost corner of Europe than the north-westernmost limit of a world that stretched away to the Taurus mountains, the deserts of Arabia and the Asian steppes.

Ja, dit is klassieke Leigh Fermor!

Een Roemeens dorp met kasteel in de jaren 30 (bron)

Van bordeel tot kasteel
Er zijn heerlijke scènes. Zoals die in het goedkope hotelletje in een gribusbuurt waarvan hij in zijn onschuld niet in de gaten heeft dat het een bordeel is. Maar uiteraard wordt de charmante Paddy door de madam en haar hoertjes liefdevol en zorgzaam als hotelgast opgenomen en strijken ze zelfs voor niks zijn nette kleren.

Ook nu bezwijkt de schrijver, net als in de vorige delen, zo nu en dan voor de verlokkingen van de plaatselijke high society waartoe hij als telg uit de upper middle class net zo gemakkelijk toegang heeft als tot een herderskamp. Maar de beschrijvingen van die episodes zijn nooit zo interessant als de rest. Paddy zelf lijkt zich daar ook wel bewust van te zijn, maar de verleiding van feesten en hoogopgeleid gezelschap zijn niet altijd even gemakkelijk te weerstaan, vooral als je net 19 bent geworden en na een tijd van ontberingen wordt verrast door de glamour en glitter die Boekarest destijds in overvloed gehad schijnt te hebben. Iedereen snapt dat 😉

Bulgaarse geitenhoeders en Griekse zeelieden
Mijn favoriete passage komt tegen het eind, als onze jonge held langs de Zwarte Zee-kust loopt en in het donker het pad is kwijtgeraakt, herhaaldelijk in het water valt, zijn zaklamp verliest, zowat bevriest en dan ineens, als hij de hoop al heeft opgegeven, op een bijna mythisch tafereel stuit. Een verlichte grot met een wild en kleurrijk gezelschap van Griekse zeelui, Bulgaarse herders en een kudde geiten.

They were a wild-looking lot. Six of them were dressed in the customary heavy, homespun earth-brown or dark blue, but so patched and tattered that it was hard to distinguish the parent colour, and shod in the usual crusted apparatus of swaddles and thongs and canoe-tipped rawhide moccasins, one of which looked as if it had been abraded for several decades. Knives were stuck into their voluminous scarlet sashes, and they were hatted like me, in battered and threadbare busbies that had moulted most of their fur. An old man with a tangled white beard seemed to be the dominating figure. A second group of four wore more ordinary clothes, though equally patched and worn, and blue jerseys pocked with holes. Ancient sailors’ caps with once-shiny peaks were askew on their matted hair. They all of them looked exactly what they were; shepherds and seamen. One of the sailors, who must have been about forty, had only one hand and a star tattooed on the back of the other. His comrades were a few years older than me. The extraordinary place all round us, which at first had seemed little beyond a fire-lit hollow, was a large cave.

Hij wordt uit zijn natte kleren geholpen, in iets warms gewikkeld, krijgt linzenprut en deelt met zijn weldoeners de flessen drank die hij van een Bulgaarse kennis heeft meegekregen voor onderweg. Prompt doet de magie van de alcohol zijn werk: de herders en de zeelieden zingen de prachtigste liederen en dansen de prachtigste dansen en Paddy verliest zich met tomeloos enthousiasme in pogingen om de oorsprong van de dansen te doorgronden. Dit moet wel terug gaan tot het middeleeuwse Byzantijnse Rijk, zoveel waardigheid, zoveel verfijning! Of, misschien is deze dans wel net zo oud als de Griekse beschaving! Het is een schitterend en wonderbaarlijk tafereel en de overpeinzingen over de mogelijke geschiedenis van de dans maken het nog wonderbaarlijker.

Monniken en een politieagent in Athos in 1960 (bron)

Van klooster naar klooster
Niet lang na deze belevenis eindigt het relaas van de voettocht abrupt, een kilometer of 80 vóór de Turkse grens. Als extraatje hebben de bezorgers van dit boek nog het dagboek toegevoegd van de tocht die Leigh Fermor niet lang na het bereiken van Istanboel aan Athos bracht, het Griekse schiereiland met de mannenkloosters waar naar verluidt zelfs geen vrouwtjesdieren waren toegestaan. Dit dagboek is tijdens de reis zelf geschreven, en waarschijnlijk later nog wat bijgeschaafd, en het is meteen duidelijk hoe ver de oudere Leigh Fermor als auteur was gekomen, toen hij decennia later aan zijn trilogie begon. Het is op zich best aardig om te lezen hoe hij van klooster naar klooster wandelt, en wat hij onderweg meemaakt en ziet. Het dagboek heeft zelfs een zekere directheid die de drie boeken in mindere mate hebben. Maar o, wat mis ik de erudiete uitweidingen en het rijke proza. Iedereen kan een reisverslag schrijven, maar lang niet iedereen kan daar een literair kunstwerk van maken.
______________
Degene die als eerste precies en volledig weet te ontrafelen waarom deze blogpost Die Unvollendete als titel heeft en waar die titel derhalve aan refereert, ontvangt van mij Eeuwige Roem 😉

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.