Gevangen in de geschiedenis

Connie Willis,
Blackout (VS 2010)
Roman, 513 pp.

Connie Willis
All Clear (VS 2010)
Roman, 656 pp.

Niet in het Nederlands vertaald

Deze twee dikke pillen vormen samen een tweeluik van bijna 1200 pagina's. Willis won er een prestigieuze Hugo Award mee, maar kreeg ook kritiek: het verhaal zou veel te lang zijn. Hebben die critici gelijk? Absoluut, het had echt wel verscheidene onsjes minder gekund. Is het daardoor een slecht boek? Nee helemaal niet. Heb ik me ermee vermaakt? Nou en of, uitstekend! En ik ben blij dat ik het pas gelezen heb, toen beide delen allang en breed uit waren, want anders had ik na deel 1 gefrustreerd moeten wachten tot het vervolg uit kwam. Altijd een goed teken voor een boek.

Historisch onderzoek uit de eerste hand
Het verhaal heeft hetzelfde startpunt als het verrukkelijke To Say Nothing of the Dog en het spannende Doomsday Book: de universiteit van Oxford in 2060, waarin historici terug in de tijd kunnen reizen om onderzoek uit de eerste hand te doen. In To Say Nothing of the Dog gaan ze terug naar de jaren tachtig van de negentiende eeuw, in Doomsday Book naar de pestepidemie van het midden van de veertiende eeuw, en in deze twee delen doen drie jonge geschiedkundigen onderzoek naar het leven van de gewone man en vrouw tijdens de Tweede Oorlog in Engeland. Eileen bestudeert de Londense evacueetjes op het platteland in de beginjaren, Polly wil weten hoe het was om tijdens de Blitz's nachts in de metrostations te schuilen en Michael is geïnteresseerd in gewone mensen die zich tijdens de evacuatie van Duinkerken heldhaftig hebben gedragen, maar nooit in de geschiedenisboekjes terecht zijn gekomen.

Falende techniek
Net als in de twee eerder genoemde boeken besteedt Willis niet bijster veel aandacht aan de techniek van het tijdreizen, maar des te meer aan de historische context van het leven van de Engelsen tijdens de oorlog. De boeken doen daarom amper futuristisch aan, en hebben meer van historische romans dan van science fiction - maar dan wel heel originele en onderhoudende historische romans. Want er gaat kennelijk iets mis met de techniek of met het tijd-ruimte-continuüm of wat dan ook, en Eileen, Polly en Michael ontdekken ieder afzonderlijk dat ze vastzitten in de Tweede Wereldoorlog en niet even terug kunnen naar 2060 als het gevaarlijk wordt. In plaats van zich bezig te houden met geschiedvorsing hebben ze plotseling een veel groter probleem aan hun hoofd: hoe komen ze weer terug en hoe vermijden ze dat ze plat gebombardeerd of doodgeschoten worden? Geen gemakkelijke opgave.

Heldhaftige kleine luiden
Dat is het haakje waarmee Willis de lezer aan de pagina's gekluisterd houdt. Maar het eigenlijke verhaal gaat over de ongelooflijke veerkracht van de Engelse bevolking, van al die onbekende en onbezongen mensen die er samen, in hele kleine, nauwelijks waarneembare beetjes, voor zorgden dat ze de oorlog overleefden en wonnen, just while doing their bit. Omdat de geschiedenis een chaotisch systeem is, kunnen grote uitkomsten het gevolg zijn van hele kleine gebeurtenissen. En dat wordt gaandeweg ook de grote zorg van Eileen, Polly en Michael: wat als hun aanwezigheid in de oorlog de loop van de geschiedenis heeft beïnvloed en Hitler daardoor heeft gewonnen en dat de reden is dat ze vast zitten? Dat het Oxford van 2060 waar ze vandaan komen niet meer bestaat als gevolg van hun eigen handelen?

Rotkinderen
Intussen brengt Willis het London van de Blitz en de mensen die dit alles zo stoïcijns doorstonden met veel verve tot leven. De show wordt gestolen door Alf en Binnie, twee verschrikkelijke straatkinderen uit een krottenwijk, die wonderwel blijken toegerust te zijn om onder deze omstandigheden te overleven. Ze zouden zo uit een Dickensroman kunnen komen: ze zijn met hetzelfde larger than life-penseel geschilderd en met net zoveel humor, alleen dan zonder de sentimentaliteit die Dickens nooit helemaal achterwege kan laten. Maar ook winkelmeisjes en hospita's en barmeiden en eigenaars van wrakke bootjes worden echte mensen.

Schrijnend actueel
Net als de andere romans van Willis is dit boek uiterst vlot geschreven, met vooral in de eerste en laatste twintig procent lekker veel vaart. De structuur is wel tamelijk ingewikkeld, omdat ze steeds tussen de drie hoofdpersonen switcht en tussendoor ook nog naar de latere jaren van de oorlog - passages waarvan aanvankelijk helemaal niet duidelijk is wat ze met de rest van het verhaal te maken, maar die ze aan het eind allemaal op bevredigende wijze aan elkaar knoopt. Ik las het verhaal in een periode dat ik veel last van stress en overmoeidheid had en het bleek voor die omstandigheden precies het juiste boek te zijn.

Akelig genoeg is Willis's boodschap juist vandaag plotseling schrijnend actueel: Hitler kon de Engelsen er niet onder krijgen, mede dankzij de enorme veerkracht en onverstoorbaarheid van de bevolking, en ook de Islamterroristen zal dat om dezelfde redenen nooit lukken.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.