Het hertje en de Holocaust

Shalom Auslander, 
Hope: A Tragedy (VS 2012) 
Roman, 304 pp.


Het zit Solomon Kugel niet mee. Eindelijk is hij met echtgenote en kindje en bejaarde moeder vanuit New York City naar een mooi huis op het platteland verhuisd, hoort hij op een nacht rare tikgeluiden boven zijn hoofd. Hij naar de zolder. En ja hoor, achter de stapel dozen heeft iemand een eigen hoekje ingericht. Het is een stokoude, onaangenaam ruikende, chagrijnige vrouw met een laptop, die hier al tijden blijkt te verblijven. En het allerergste is: het is Anne Frank, compleet met kampnummer op de arm getatoeëerd, dus hij kan haar niet eens met goed fatsoen het huis uitgooien.

Zwartkomisch
Anne Frank? Serieus? Ja, serieus. Auslander heeft waarschijnlijk de origineelste zwarte komedie over de Holocaust ooit geschreven. Kun je daar een literair succes van maken, van een zwarte komedie over de Holocaust? Auslander wel; hij klaart de klus met veel aplomb en ongelooflijk veel inventiviteit, zowel verhaal- als taaltechnisch. Maar of dit een roman voor iedereen is? Ik denk het niet. Daarvoor is hij te idiosyncratisch en te onmogelijk in een hokje in te delen. Want het boek is niet alleen heel geestig, het is onder de absurde kolder ook serieus, filosofisch en ongemakkelijk. Auslander haalt met zijn verhaal stiekem (of misschien ook wel niet zo stiekem) uit naar het soort Joden die lijden verheerlijken en privileges claimen op basis van slachtofferschap. Iets waar waarschijnlijk alleen een Joodse schrijver als Auslander mee weg kan komen.

Schemerlamp
Zijn moeder is zo'n slachtofferverheerlijker. Hij heeft haar in huis genomen, omdat ze volgens haar arts niet lang meer heeft. Dat valt niet mee, met Moeder in hetzelfde huis wonen, want ze wordt elke ochtend schreeuwend wakker, sinds ze heeft gelezen dat alle concentratiekampslachtoffers dat doen. Moeder is geboren en getogen in Brooklyn, heeft aldaar een volmaakt gelukkige jeugd gehad, en het enige concentratiekamp dat ze ooit van binnen heeft gezien is als toerist. Oeps. Maar al die familieleden dan die ze er verloren heeft? Lees deze hilarische scene uit Solomons jeugd:

   What’s that? Kugel asked, pointing to the lamp shade she had placed beside him on the bed.
   That, she said with a sigh. That’s your grandfather. Then she buried her face in her hands and wept. [...]
   Kugel held the lamp shade in his hands and turned it over. This is Zeide? he asked.
   Mother nodded, composed herself. You see what they do to us? she said. There’s no peace, no peace. Wherever we go, wherever we hide. Terror and more terror and more terror.
   It says Made in Taiwan, Kugel said.

Zoveel miljoenen
Arme Solomon. Hij is de ideale Jood en de ideale zoon, want iedereen kan altijd en overal een beroep doen op zijn aangeboren schuldgevoelens. Zoals zijn moeder, en zoals Anne Frank, die zijn zolder niet af kan, omdat niemand geïnteresseerd zou zijn in het dagboek van een Joods meisje dat gewoon uit het kamp teruggekeerd is en haar leven weer heeft opgepikt. Tweeëndertig miljoen exemplaren zijn ervan verkocht. Tweeëndertig miljoen, zoals mevrouw Frank steeds maar weer herhaalt, als een echo op de gruwelijke zes miljoen joden die in de Holocaust zijn omgekomen. Ik zei al, dit is een ongemakkelijk boek.

Optimisme
Hoe moet je dan omgaan met antisemitisme en de angst voor volkenmoord? Hoe moet je dan je driejarige zoontje beschermen tegen de grote boze buitenwereld? Solomons therapeut weet het wel: optimisme is het ergste dat een mens in dit verband kan overkomen. Was Hitler ook niet een enorme optimist? Was hij zonder gigantisch optimisme ooit half Europa binnen gevallen? Nou dan. Hoop is dodelijk. Levensgevaarlijk. Kuikens die willen weten wat er aan de andere kant van de weg te beleven valt, worden doodgereden. "Isaiah, Jeremiah, Ezekiel—each one foresaw more misery than the one before, and what did that abject pessimism; that supernal, sorrowful, suffocating cynicism get them? It got them their own books in the Bible, that’s what. Not little ones, either—fifty, sixty chapters a piece. You know who didn’t get his own book in the Bible? The guy who said, It’s going to be okay, folks; honestly, I think it’s coming around."

Kitsch en tederheid
Maar Solomon twijfelt. Hij wil zo graag een mooi leven voor zijn zoontje; hij gelooft in goedheid en liefheid en hulpvaardigheid en menslievendheid. En als hij dan een stervend hertje tegenkomt, dat wilde zien wat er aan de andere kant van de weg te beleven viel, maakt hij zijn eigen keuze. Ja, lezers, Auslander voert Bambi in zijn boek op en slaagt er wonderwel in om kitsch om te keren in een mooi en teder moment van inzicht. Zo goed is dit boek.

Hope: A Tragedy is een soort Fawlty Towers gekruist met Woody Allen en een flinke dosis Voltaire. Uniek, oneerbiedig, ontzettend grappig en tegelijkertijd complex in zijn filosofie. Het is gedurfd en fantastisch geschreven. Maar niet voor iedereen.
____________________________________________
Nederlandse titel: Anne Frank leeft en woont op zolder

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.