zondag 6 augustus 2017

Het hertje en de Holocaust

Shalom Auslander, 
Hope: A Tragedy (VS 2012) 
Roman, 304 pp.


Het zit Solomon Kugel niet mee. Eindelijk is hij met echtgenote en kindje en bejaarde moeder vanuit New York City naar een mooi huis op het platteland verhuisd, hoort hij op een nacht rare tikgeluiden boven zijn hoofd. Hij naar de zolder. En ja hoor, achter de stapel dozen heeft iemand een eigen hoekje ingericht. Het is een stokoude, onaangenaam ruikende, chagrijnige vrouw met een laptop, die hier al tijden blijkt te verblijven. En het allerergste is: het is Anne Frank, compleet met kampnummer op de arm getatoeëerd, dus hij kan haar niet eens met goed fatsoen het huis uitgooien.

Zwartkomisch
Anne Frank? Serieus? Ja, serieus. Auslander heeft waarschijnlijk de origineelste zwarte komedie over de Holocaust ooit geschreven. Kun je daar een literair succes van maken, van een zwarte komedie over de Holocaust? Auslander wel; hij klaart de klus met veel aplomb en ongelooflijk veel inventiviteit, zowel verhaal- als taaltechnisch. Maar of dit een roman voor iedereen is? Ik denk het niet. Daarvoor is hij te idiosyncratisch en te onmogelijk in een hokje in te delen. Want het boek is niet alleen heel geestig, het is onder de absurde kolder ook serieus, filosofisch en ongemakkelijk. Auslander haalt met zijn verhaal stiekem (of misschien ook wel niet zo stiekem) uit naar het soort Joden die lijden verheerlijken en privileges claimen op basis van slachtofferschap. Iets waar waarschijnlijk alleen een Joodse schrijver als Auslander mee weg kan komen.

Schemerlamp
Zijn moeder is zo'n slachtofferverheerlijker. Hij heeft haar in huis genomen, omdat ze volgens haar arts niet lang meer heeft. Dat valt niet mee, met Moeder in hetzelfde huis wonen, want ze wordt elke ochtend schreeuwend wakker, sinds ze heeft gelezen dat alle concentratiekampslachtoffers dat doen. Moeder is geboren en getogen in Brooklyn, heeft aldaar een volmaakt gelukkige jeugd gehad, en het enige concentratiekamp dat ze ooit van binnen heeft gezien is als toerist. Oeps. Maar al die familieleden dan die ze er verloren heeft? Lees deze hilarische scene uit Solomons jeugd:
   What’s that? Kugel asked, pointing to the lamp shade she had placed beside him on the bed.
   That, she said with a sigh. That’s your grandfather. Then she buried her face in her hands and wept. [...]
   Kugel held the lamp shade in his hands and turned it over. This is Zeide? he asked.
   Mother nodded, composed herself. You see what they do to us? she said. There’s no peace, no peace. Wherever we go, wherever we hide. Terror and more terror and more terror.
   It says Made in Taiwan, Kugel said.
Zoveel miljoenen
Arme Solomon. Hij is de ideale Jood en de ideale zoon, want iedereen kan altijd en overal een beroep doen op zijn aangeboren schuldgevoelens. Zoals zijn moeder, en zoals Anne Frank, die zijn zolder niet af kan, omdat niemand geïnteresseerd zou zijn in het dagboek van een Joods meisje dat gewoon uit het kamp teruggekeerd is en haar leven weer heeft opgepikt. Tweeëndertig miljoen exemplaren zijn ervan verkocht. Tweeëndertig miljoen, zoals mevrouw Frank steeds maar weer herhaalt, als een echo op de gruwelijke zes miljoen joden die in de Holocaust zijn omgekomen. Ik zei al, dit is een ongemakkelijk boek.

Optimisme
Hoe moet je dan omgaan met antisemitisme en de angst voor volkenmoord? Hoe moet je dan je driejarige zoontje beschermen tegen de grote boze buitenwereld? Solomons therapeut weet het wel: optimisme is het ergste dat een mens in dit verband kan overkomen. Was Hitler ook niet een enorme optimist? Was hij zonder gigantisch optimisme ooit half Europa binnen gevallen? Nou dan. Hoop is dodelijk. Levensgevaarlijk. Kuikens die willen weten wat er aan de andere kant van de weg te beleven valt, worden doodgereden. "Isaiah, Jeremiah, Ezekiel—each one foresaw more misery than the one before, and what did that abject pessimism; that supernal, sorrowful, suffocating cynicism get them? It got them their own books in the Bible, that’s what. Not little ones, either—fifty, sixty chapters a piece. You know who didn’t get his own book in the Bible? The guy who said, It’s going to be okay, folks; honestly, I think it’s coming around."

Kitsch en tederheid
Maar Solomon twijfelt. Hij wil zo graag een mooi leven voor zijn zoontje; hij gelooft in goedheid en liefheid en hulpvaardigheid en menslievendheid. En als hij dan een stervend hertje tegenkomt, dat wilde zien wat er aan de andere kant van de weg te beleven viel, maakt hij zijn eigen keuze. Ja, lezers, Auslander voert Bambi in zijn boek op en slaagt er wonderwel in om kitsch om te keren in een mooi en teder moment van inzicht. Zo goed is dit boek.

Hope: A Tragedy is een soort Fawlty Towers gekruist met Woody Allen en een flinke dosis Voltaire. Uniek, oneerbiedig, ontzettend grappig en tegelijkertijd complex in zijn filosofie. Het is gedurfd en fantastisch geschreven. Maar niet voor iedereen.
____________________________________________
Nederlandse titel: Anne Frank leeft en woont op zolder

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.

12 opmerkingen:

  1. Eh? Ik had toch echt een reactie gepost en ik heb "uw reactie is gepubliceerd" zien staan. En nu is hij weg!? Ik post opnieuw en als de reactie dan dubbel verschijnt, kan er een weg. (Ik krijg wat van die hobbels die ik moet nemen hier :-/ )

    Ik had het zien staan in je 'binnenkort te bespreken'-hoekje en ik was heel benieuwd wat je ervan had gevonden! Blij dat het zo goed is bevallen.
    Mooie bespreking!
    (Ik wacht in spanning af wat je van The Once and Future King vond. :) )

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Wat raar. Ik heb wel een melding per mail gekregen, maar de reactie is inderdaad nergens te zien. Ik weet werkelijk niet wat ik daaraan moet doen. Blijf volhouden! Je bent een van mijn favoriete reageerders.
      War betreft TOAFK: dat kan nog even duren, want het is een erg dikke trilogie, maar ik zit er inmiddels wel al lekker in. Ik was er al eens eerder in begonnen en toen sloeg het niet aan, maar nu gelukkig wel.

      Verwijderen
    2. Dank voor het compliment :)
      Ik heb trouwens erg genoten van je vorige stukje over de busreis, maar ik was te lui om te reageren.
      Maar Hope: A Tragedy kon ik natuurlijk niet zonder een reactie laten passeren.

      Wat je over TOAFK schrijft, geeft me weer moed, want zoals je misschien nog weet staat dit op mijn 'I've started so I'll finish'-Goodreads-plankje. Wie weet was ik gewoon niet in de juiste stemming.

      Verwijderen
  2. Klinkt wel heel interessant en sluit in zekere zin aan bij mijn stukje over Zomergasten en het alleenrecht op slachtofferschap.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ik heb Zomergasten niet gezien, maar gezien je reactie daarop zou je dit hele bijzondere boek misschien wel kunnen waarderen. Auslander maakt absoluut niet de Holocaust of het lijden belachelijk, maar wel hoe sommige slachtoffers dit uitmelken. Hij heeft het ergens over an Olympics of suffering, waarin mensen maar eeuwig blijven steken en waar de wereld geen haar beter van wordt.

      Verwijderen
  3. Het is denk ik heel knap als je in staat bent om een onderwerp als dit op zo'n manier te beschrijven en er kritisch over te zijn. Er zit een dunne lijn tussen hierbij goed en grappig zijn en als schrijver de plank tenenkrommend mis slaand. Zo te horen is deze schrijver aan de goede kant van de lijn uitgekomen! Ik zet het boek iig op mijn lijstje (want door de Nederlandse titel zou het boek daar nooit op zijn gekomen).

    Groetjes,

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ja, vreselijke titel, hè? Ik heb hem met opzet pas aan het eind vermeld om mensen niet af te schrikken.

      Verwijderen
  4. Oef, wel erg gewaagd inderdaad en knap dat de balans niet doorslaat. Ik vraag me wel af hoe dit boek zou zijn ontvangen als Auslander zelf geen jood zou zijn, zou het dan zelfs maar geschreven mogen worden? Een discussie die je vaker hoort: mag je als niet-insider kritisch/ironisch schrijven over een specifieke groep.
    De vergelijking slaat misschien nergens op, maar ik krijg de laatste tijd het gevoel dat de zwarte?/donkergekleurde?/gekleurde? medemens ook een beetje in de slachtofferrol is gekropen, met al die boeken die maar blijven komen over de slavernij,uiteindelijk resulterend in een aanklacht tegen de moderne witte medemens. Pff lastig hoor.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. "Ik vraag me wel af hoe dit boek zou zijn ontvangen als Auslander zelf geen jood zou zijn."Vermoedelijk was hij dan afgemaakt.
      Slavernij is inderdaad ook lastig. Aan de ene kant snap ik niet waarom de staat zo moeilijk doet over excuses e.d. (dat is toch wel het allerminste wat je kunt doen?), aan de andere kant zie ik het witte volksdeel (ook wel "de westerse mens" genoemd) hier en daar wordt afgeschilderd als per definitie verdorven vanwege dat slavernijverleden. Dat is ook weer te kort door de bocht en bovendien schiet niemand daar iets mee op.
      Alles is de laatste tijd zo gepolariseerd, en het lijkt wel alsof iedereen tegenwoordig permanent diep verontwaardigd is over van alles en nog wat.
      Daarom heeft dit moedige, tegendraadse boek wel iets verfrissends.

      Verwijderen
    2. Een mooie conclusie ja, schrijvers die zulke boeken aandurven moeten gekoesterd worden.

      Verwijderen
  5. Wat een titel! Ik denk dat ik tot het deel van de mensheid behoor die veel moeite zal hebben met dit boek, dus ik denk dat ik deze kelk aan mij voorbij ga laten gaan. Ik genoot wel heel erg van je bespreking én van de discussie hierboven!

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Het is zeker een boek waarover de meningen erg uiteen zullen lopen, Jacqueline, maar dat daardoor volgens mij daarom wel ideaal is voor een leesclub die de controverse niet schuwt.

      Verwijderen