De maatschappij in één gebouw

Alaa Al Aswany,
The Yacoubian Building (Egypte 2002)
Roman, 255 pp.
Vertaald in het Engels uit het Arabisch door Humphrey Davis
Nederlandse titel: Het Yacoubian


Dit boek was een grote hit in Egypte toen het uitkwam. Niet alleen omdat het gewoon heel goed is, maar ook omdat het impliciet en expliciet bijzonder pittige kritiek op het huidige Egypte leverde, zelfs al speelt het rond 1990. En ik ben niet bepaald een Egypte-kenner, maar ik durf te wedden dat deze roman nog net zo actueel en levend is als toen hij uitkwam. Veel intellectuelen stellen (volgens Wikipedia) dat de roman en de even succesvolle verfilming ervan een belangrijke rol hebben gespeeld bij de opstanden van 2011, waar ik hier over schreef. Een belangwekkend werk dus, en zeer leesbaar bovendien.

Twee werelden
Het boek speelt zich af rond één gebouw (het Yacoubian) in het centrum van Caïro, waar Al Aswany een prachtige microkosmos van het moderne Egypte van heeft gecreëerd. Oorspronkelijk was het een luxe appartementencomplex in Europese ornamentele stijl, gebouwd door een rijke Armeniër, nu is het grotendeels vergane glorie, net als Egypte zelf. Er wonen nog steeds rijke, belangrijke mensen in de enorme appartementen, maar op het dak heeft zich een compleet  krottenwijkje ontwikkeld waar de armen in golfplaten hutjes wonen en hun nerinkjes drijven en proberen het hoofd boven water te houden. De welgestelde oude bewoners kijken met weemoed terug op de tijd dat Caïro nog een kosmopolitische stad was en voelen zich slecht op hun gemak tussen het oprukkende islamistische geweld. Een jonge dakbewoner wendt zich juist verbitterd tot het fundamentalisme als hij uitgekotst wordt door het corrupte systeem van vriendjespolitiek dat geen nieuwkomers duldt - zelfs niet op de politieschool.

Besmeurd
Het systeem stoelt op schijnheiligheid en leugenachtigheid. De rijke politici gebruiken dat om macht en nóg meer rijkdom te vergaren (aan wie doet mij dat toch denken?), de armen (zoals een arm winkelmeisje, en een een jonge weduwe met een klein kind) puur om te overleven. De succesvolle politici danken Allah voor de royale vruchten van hun corruptie, de  arme vrouwen voelen zich besmeurd door de noodzaak om permanent te liegen en een rol te spelen die hen steeds meer tegenstaat.

Passie
Het allersterkste aan dit boek is niet de enorme passie waarmee Al Aswany schrijft, maar de overtuigende personages die hij heeft gecreëerd. Ja, deze zijn bedoeld als representanten van het moderne Egypte, maar ze voelen niet schematisch. De mensen die het verhaal bevolken zijn vanaf het begin  echt en overtuigend. Je snapt ineens hoe de jonge hardwerkende student, zoon van de conciërge, radicaliseert. Je hoopt met heel je hart op de ondergang van de vrome zakenman die een zetel in het parlement koopt. Je voelt je net als het winkelmeisje besmeurd, omdat de enige manier voor haar om te overleven inhoudt dat ze haar lichaam telkens weer ter beschikking moet stellen aan haar baas. Je treurt erom dat een talentvolle homoseksuele journalist zelf verrot raakt omdat hij een leugen moet leven.

Iets moois
Hard werken en eerlijkheid lijken niet te lonen, want de corruptie zit in het diepste wezen van het land. Zoals één van de personages oreert:

No Egyptian can go against his government. Some peoples are excitable and rebellious by nature, but the Egyptian keeps his head down his whole life long so he can eat. It says so in the history books. The Egyptians are the easiest people in the world to rule. The moment you take power, they submit to you and grovel to you and you can do what you want with them. Any party in Egypt, when it makes elections and is in power, is bound to win, because the Egyptian is bound to support the government. It’s just the way God made him.

Het is een fatalisme dat door het verhaal zelf onderschreven lijkt te worden. Maar niet helemaal. Want aan het eind heeft Al Aswany een mooie verrassing voor de lezer in petto. Net als je bijna murw bent geslagen door al het onrecht en de razend makende hypocrisie, laat de schrijver zien dat het ook nog wel anders kan. Dat er op onwaarschijnlijke plaatsen oprechte liefde op kan bloeien en dat er uit het oude kosmopolitanisme en de onderdrukte jeugd in gezamenlijkheid misschien wel weer iets moois kan ontstaan. Ooit.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.