Opstand en afbrokkeling

J.G. Farrell,
Troubles (GB 1970)
Roman, 480 pp.
Niet in het Nederlands vertaald


De jonge Majoor Brendan Archer had géén fijne Eerste Wereldoorlog. Hij komt terug met shellshock en aanhoudende nachtmerries en weet niet goed wat hij met zijn nieuwe leven na de oorlog aanmoet. Wat de zaken extra ingewikkeld maakt, is dat hij - zonder het zelf in de gaten te hebben - tijdens een van zijn verlofperiodes een verloofde opgedaan blijkt te hebben, ene Angela Spencer, dochter van de eigenaar van het luxe hotel Majestic aan de Ierse zuidoostkust

Hoe hij verloofd is geraakt met een jongedame die hij maar een paar dagen vaagjes heeft meegemaakt, begrijpt hij in 1919 nog steeds niet.

He remembered declaring that he would come back to her, but not very much else. Indeed, the only other thing he recalled quite distinctly was saying goodbye to her at an afternoon thé dansant in a Brighton hotel. They had kissed behind a screen of leaves and, reaching out to steady himself, he had put his hand down firmly on a cactus, which had rendered many of his parting words insincere. The strain had been so great that he had been glad to get away from her. Perhaps, however, this suppressed agony had given the wrong impression of his feelings. [...]Although he was sure that he had never actually proposed to Angela during the few days of their acquaintance, it was beyond doubt that they were engaged: a certainty fostered by the fact that from the very beginning she had signed her letters ‘Your loving fiancée, Angela’. 

Vergane glorie
Archer, die een plichtsgetrouwe militair en een perfecte gentleman is, voelt zich dus na de oorlog verplicht om Angela op te zoeken in Ierland, en belandt in Hotel Majestic. In de Victoriaanse tijd was dit een glorieus hotel, maar het is nu definitief aan het aftakelen. Er is niemand om hem te ontvangen bij de receptie, zodat hij zelf de familie maar op moet sporen. Uiteindelijk wordt hij door Angela's vader vriendelijk het hotel ingestuurd met de instructie om zelf maar ergens een kamer uit te zoeken - waarna blijkt dat geen van de kamers voorzien is van beddengoed. Het immense gebouw wordt voornamelijk bevolkt door een coterie van Victoriaanse dames die er al heel lang wonen en niet meer te verkassen zijn. De bar is overgenomen door een stel katten. Angela's vader heeft niet de energie voor onderhoud.

Aanslagen
Aanvankelijk denk je met een soort sjieke versie van Fawlty Towers te maken te hebben, maar na een tijdje wordt duidelijk dat de aftakeling van The Majestic een symbool is voor de aftakeling van het Britse wereldrijk in het algemeen en de Ierse onafhankelijkheidsstrijd in het bijzonder. Op de achtergrond rommelt het, vinden aanslagen plaats en wordt steeds harder om onafhankelijkheid geroepen. Maar de voorgrond blijft altijd het kleine, in zichzelf gekeerde wereldje van het hotel, met zijn rijke inwoners die hardnekkig vast blijven houden aan de vorige eeuw. Het is aan de lezer zelf om het verband met het geweld in het omringende land te leggen.

Honden en katten
Neem nou de katten in de bar. Ze fokken als konijnen, vooral de roodharige, en binnen de kortste keren is de bar een kattenhol bezaaid met haren en jonge katjes en nemen ze ook de hele zolderverdieping over. Het lijken die damned catholics wel. Het leuke is dat Farrell dat nergens expliciet maakt, maar dat je dat als lezer zelf op een gegeven moment gaat beseffen. Dan zie je plotseling ook dat de oude hond Rover een soort vertegenwoordiger van het Britse establishment is:

Rover had always enjoyed trotting from one room to another, prowling the corridors on this floor or that. But now, whenever he ventured up the stairs to nose around the upper storeys, as likely as not he would be set upon by an implacable horde of cats and chased up and down the corridors to the brink of exhaustion. Soon he got into the habit of growling whenever he saw a shadow . . . then, as the shadows gathered with his progressively failing sight, he would rouse himself and bark fearfully even in the broadest of daylight, gripped by remorseless nightmares. Day by day, no matter how wide he opened his eyes, the cat-filled darkness continued to creep a little closer.

Edward Spencer, de eigenaar, is de ergste en blindste representant van de oude garde. Hoewel helemaal geen slechte man, is hij heilig overtuigd van de Britse superioriteit, terwijl de majoor (die tenslotte de Eerste Wereldoorlog heeft meegemaakt en daar geconfronteerd is met de vernietiging van de oude orde) iets genuanceerder naar de wereld kijkt. Terwijl de majoor zich ondanks zijn loopgravennachtmerries staande houdt, takelt Edward mentaal steeds verder af, daarbij gelijke tred houdend met de letterlijke afbrokkeling van zijn hotel en de totstandkoming van de Ierse republiek.

Gortdroog
Farrell vertelt zijn verhaal met een onnavolgbare, gortdroge en tamelijk zwarte humor die ik zeer kan waarderen. Hij is daarnaast een uitstekend verteller en een uitnemende stilist. Troubles is misschien niet zo briljant als het latere The Siege of Krishapur, maar wel heel erg goed. Het is tragisch dat de schrijver in 1979 al op 44-jarige leeftijd verongelukt is, want daardoor is de wereld ongetwijfeld nog meer literaire hoogstandjes misgelopen. Salman Rushdie zei in 2008 naar aanleiding van zijn veel te korte leven dan ook terecht "there is no question that he would today be one of the really major novelists of the English language"

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.