zaterdag 18 april 2009

Zwijgen is zilver, spreken is goud

Bernlef,
De pianoman (Nederland 2008)
Novelle, 89 pp.


Herinnert u zich the pianoman nog? De onbekende man die uit het niets aan de Engelse kust opdook, geen woord sprak en alleen piano speelde? De kranten stonden er vol van. Op dit intrigerende gegeven baseerde Bernlef het boekenweekgeschenk 2008.

De opening is veelbelovend, mooi geschreven:
De eerste drie jaar van zijn leven sprak Thomas Boender geen woord. Zijn vader Jelle en zijn moeder Tjitske zeiden alleen het hoognodige tegen elkaar. Monosyllaben die tussen hun strakke lippen op de glimmend gepolitoerde eetkamertafel ploften, daar even bleven liggen om vervolgens in de opnieuw ingetreden stilte op te gaan.
Dit is het milieu van hoofdpersoon Thomas: een huisje op een Friese terp; stugge ouders, die zo weinig mogelijk zeggen; vader die als landarbeider werkt en moeder die huisvrouw is. Geen tv. De zondagen worden doorgebracht met naar buiten staren en kruiswoordraadsels oplossen. Dit speelt duidelijk ergens in de jaren vijftig of nog eerder, want zulke mensen heb je allang niet meer. Maar nee, hoor. Ineens blijkt dat we in het tijdperk van de euro's, de mobieltjes en het vmbo zitten. Huh? Hoewel: alleen bovenmeester Schaafstra heeft een mobieltje. De andere dorpelingen zijn namelijk zo zwijgzaam dat ze zelden bellen. Ga weg! Wanneer is Bernlef voor het laatst in Friesland geweest? De Friese plattelandsjongeren waarmee ik regelmatig in de trein zit, hebben allemaal een gsm aan hun oor geplakt. Zelfs de eenvoudigste nomade in Kirgistan heeft tegenwoordig zo'n ding.

Daar gaat het veelbelovende begin. Nu begint ook het karikaturale van Thomas' omgeving steeds meer te storen. De wegen zijn allemaal kaarsrecht, het waait er werkelijk altijd, iedereen is stug, iedereen heeft blozende wangen en blauwe ogen en geen van de vrouwen gebruikt make-up. Ik weet dat de achtergrond moet worden neergezet in het bestek van een een stuk of wat bladzijden (het is tenslotte een boekenweekgeschenk), maar had het niet wat minder clichématig gekund, wat genuanceerder?

Dan onze hoofdpersoon: Thomas is aan de simpele kant, heeft moeite met taal, maar beschikt over een opvallend muzikaal talent, hetgeen natuurlijk alleen door de pianospelende schooljuffrouw uit (waar anders?) de Randstad wordt opgemerkt. Jelle en Tjitske vinden pianospelen onzin, Thomas gaat dus op zijn veertiende in de fabriek werken (hoezo leerpicht?) en loopt vier jaar later, als hij 500 euro gespaard heeft, van huis weg. In de grote stad wordt er heel voorspelbaar al gauw misbruik van hem en zijn 500 euro gemaakt en zo staat Thomas op een ochtend in september ineens moederziel alleen in een kustplaats in Engeland. En geloof het of niet, de simpele Thomas heeft onmiddellijk door dat hij gebruikt is. Hij denkt zelfs geen fractie van een seconde dat hij en het meisje Chris elkaar door een misverstand kwijt zijn geraakt. Ook dit komt de geloofwaardigheid niet ten goede.

Enfin, we weten hoe het verhaal afloopt: Thomas komt weer thuis en er is een einde dat best nog een beetje aandoenlijk is, Bernlef wijdt nog wat korte overpeinzinkjes aan taal en aan identiteit, maar een literair meesterwerk wordt De pianoman daarmee niet bepaald, hoogstens een hier en daar aardig boekje dat je in een paar uur lekker vlot uitleest.

6 opmerkingen:

  1. Ik moest erg lachen om je bespreking (ik denk juist omdat ik het boekje niet zolang geleden ook zelf heb gelezen), maar ik ben 't wel met je eens. Wel een beetje een cliché-matig en gemakzuchtig verhaal. Bernlef beschrijft het landschap van het Noorden wel treffend, maar er wonen toch niet alleen maar zulke simpele zielen!

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Precies, mijn ouders wonen er ook, en die hebben niet alleen een mobieltje, ze zijn zelfs in staat om er mee te bellen ;-)

    BeantwoordenVerwijderen
  3. En daar kan ik helemaal niks meer aan toevoegen! :-)

    BeantwoordenVerwijderen
  4. (Beetje laat, maar dat komt omdat op mijn computer thuis de reageerknop niet werkt: )

    Geheel eens met je bespreking, ik hoop dat zijn andere boeken beter zijn (ik heb namelijk een aantal nog te lezen titels van hem op de plank staan).

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Lethe, ik heb verder niks van Bernlef gelezen, maar ik hoor overal dat Hersenschimmen wél goed is. Misschien ga ik dat over een tijd nog eens lezen. Ik gun de man best een tweede kans :-)

    BeantwoordenVerwijderen
  6. Lucie van Gelderen21 april 2009 om 19:44

    Nog een verlate reactie:
    "Ik woon al sinds mijn geboorte in Friesland. (75 jaar).
    Ik heb inderdaad een mobiele telefoon, waar ik mee kan bellen en sms-en. (ja heus!!)
    Ik kan zelfs met een computer omgaan. En het byzondere is, ik ben hier in Friesland niet de enige.
    Iets wat ik echter niet kan, is pianospelenn (dus toch....?).
    O ja, ik loop ook allang niet meer op klompen".

    Ik had echt iets beters verwacht van Bernlef. Zijn boek "Hersenschimmen" vond ik wel goed.

    BeantwoordenVerwijderen