De prijs van succes voor Australië

Kate Grenville,
The Secret River (Australië 2005)
Roman, 349 pp.
Nederlandse titel: De verborgen rivier



Arme sloeber William Thornville wordt in 1805 in Londen betrapt op het stelen van een paar planken en prompt ter dood veroordeeld. Zo ging dat toen. Hij heeft echter dankzij zijn ondernemende vrouw onverwacht geluk, want het doodstrafvonnis wordt omgezet in deportatie naar Australië. Dat betekent bijna een jaar met vrouw en kinderen in het donkere ruim van een schip en dan overleven in een miserable hutje in Sydney, wat destijds weinig meer was dan een verzameling armoedige onderkomentjes voor veroordeelden. Maar William en Sal Thornhill zijn gewend aan bittere armoede en keihard werken, en ze overleven heel behoorlijk.

William is een soort Australische elckerlyk, die de wortels van het hedendaagse Australië personifieert. Hij is ook een volstrekt geloofwaardig personage en het is knap van Kate Grenville hoe ze eerst heel veel medeleven voor William schept om pas later de minder sympathieke trekjes te introduceren. Ze laat ook zien hoe mensen die in de grond fatsoenlijk zijn onder bepaalde omstandigheden de vreselijkste dingen kunnen doen en dat Australië al twee eeuwen bloed aan zijn handen heeft.

Grenville schetst eerst zorgvuldig William en Sals jeugd in Londen. Williams familie behoort tot de allerarmsten, die nauwelijks het hoofd boven water kunnen houden; zijn ouders overlijden jong en de kinderen moeten maar zien hoe ze overleven. William heeft geluk. Hij wordt onder de hoede genomen door Sals vader en gaat bij hem in de leer als waterman op de Theems. Hij en Sal trouwen, alles gaat goed, tot het noodlot toeslaat, alles verloren gaat en diefstal de enige manier voor William is om Sal van de straat te houden. In Australië gaat het beter met William en Sal en je leeft als lezer vol overgave mee als William van zijn dwangarbeiderscontract wordt ontslagen en besluit om wat zijn leven te maken. Je leeft ook nog mee, als hij zijn oog laat vallen op een stuk grond aan een rivier landinwaarts en je hoopt van harte dat hij en Sal er een succes van zullen maken - totdat de personages (en jij als lezer) zich realiseren dat de grond al in gebruik is bij een groepje aboriginals. Dan begint het verhaal ongemakkelijk te worden. Want we weten tweehonderd jaar later allemaal hoe het is afgelopen met de mensen die er al tienduizenden jaren vóór de Europeanen woonden.

William heeft stiekem wel een zekere bewondering voor deze mensen die zo perfect aan het continent zijn aangepast, maar zijn honger naar land, zijn diepgewortelde verlangen om eindelijk eens iets voor zichzelf te hebben is sterker - en het is gezien zijn afkomst bijna onmogelijk om dat verlangen te veroordelen. De aboriginals staan nog lager op de sociale ladder dan hijzelf en dat is voor hem en de andere veroordeelden die proberen te overleven langs de river ook een bron van een zeker genoegen. Het is altijd fijn als je, na altijd helemaal onderaan gestaan te hebben, nu ineens naar beneden kunt trappen. Bovendien, zo gaat de redenering van deze voormalige have-nots, de zwarten bewerken het land helemaal niet, ze werken überhaupt niet, die lamzakken, dus hebben ze ook geen recht op het land. Laat ze maar verderop gaan.

Grenville vertelt dit verhaal zonder zich er als auteur in te dringen en zonder een expliciet oordeel te vellen. Ze beschrijft slechts. Dat is één van de sterke kanten van dit boek. Een andere sterke kant is haar vermogen om met vrij weinig middelen, net als in het uiterst plezierige The Idea of Perfection, een sterk gevoel voor de sfeer van een plek op te roepen en je het idee te geven dat je zelf in het exotische, onontgonnen Australië van de vroege negentiende eeuw bent. Zo maakt Grenville je als lezer deelgenoot van en bijna medeplichtig aan de wandaden die de Europese kolonisten tegen de oorspronkelijke bewoners begingen.

The Secret River is niet een aangenaam boek, zoals The Idea of Perfection. Ik kan beide boeken van harte aanbevelen, alleen zou ik je aanraden om The Idea of Perfection te lezen als je opgevrolijkt wilt worden en The Secret River als je in de stemming bent voor een indringende, indrukwekkende roman over de wortels van het moderne Australië.