Een canvas van de twintigste eeuw

William Boyd,
Any Human Heart (GB 2002)
Roman, 479 pp.


Logan Mountstuart heeft, zoals hij zelf tegen het eind met enige voldoening vaststelt, in elk decennium van de twintigste eeuw geleefd, van 1906 tot 1991 om precies te zijn. Hij is ook overal geweest en hij is iedereen tegen gekomen, van Ernest Hemingway tot de Windsortjes ("Wallis and Bertie"). Dit lijkt daarom zo'n boek dat verzuipt in zijn eigen details en uiteindelijk nergens over gaat, maar waarachtig, William Boyd heeft er een heel onderhoudend en innemend verhaal van gemaakt.

Het bestaat uit de dagboeken van schrijver Logan Mountstuart, na zijn dood voorzien van voetnoten en een uitgebreide index, waar zelfs ene William Boyd voorkomt, auteur van een boek over Nat Tate. Logan is de zoon van een Britse topman uit de vleesverwerkende industrie en een Uruguayaanse moeder. Hij groeit aanvankelijk op in Uruguay, maar vlak vóór het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog verhuist de familie Mountstuart naar Birmingham, het hoofdkwartier van Foley & Cardogin's Fresh Meat Co.

De dagboeken beginnen als Logan zeventien is en op een prestigieuze Engelse kostschool zit. Hij heeft besloten dat hij schrijver wil worden. Wat volgt is een enigszins picaresk verhaal, dat zich afspeelt in Engeland, Parijs, Spanje ten tijde van de Burgeroorlog, de Bahama's (waar Logan een oogje moet houden op de afgetreden Hertog van Windsor, die nazisympathiën heeft), Zwitserland ten tijde van de Tweede Oorlog, New York, London, Duitsland en het Franse platteland. Logan wordt journalist en schrijver, beweegt zich in de kunstwereld, belandt in de inlichtingendienst, trouwt verscheidene malen, beleeft de nodige successen en ondergaat enkele persoonlijke tragedies. Vaak heeft hij geld zat, maar hij is ook een tijd genoodzaakt om op hondevoer te leven en daar doet hij niet al te moeilijk over.

Het is lastig om precies de vinger te leggen op dat wat dit zo'n plezierig boek maakt. Ik denk dat het vooral te maken heeft met de persoon van Logan Mountstuart en de authentiek overkomende stem waarmee hij zijn dagboeken schrijft: niet opgeblazen en mooischrijverig, maar in onopgesmukte dagboekstijl. Het canvas is enorm, de hele twintigste-eeuwse experience komt zo'n beetje aan bod, maar toch behouden de dagboeken hun intimiteit. Logan belooft in het voorwoord tot zijn dagboeken dat hij zo eerlijk en waarheidsgetrouw mogelijk is geweest, en meestal is dat juist hét teken om iemand onmiddellijk te wantrouwen, maar Logan is echt geloofwaardig. Sommige details vond ik heel grappig en innemend. Op een jachtpartijtje bij een studiegenoot in Schotland: "I couldn't hit a thing but blasted away energetically to keep up appearances" (p. 111) En tegen de jonge vrouw waar hij verliefd op is en die naar zijn smaak veel te veel tijd met ene Geddes Brown doorbrengt:

   'You know how I feel about you,' I said 'and yet you flaunt this Geddes Brown at me. If he's the one for you, then make the choice. Don't torture me like this.'
   She silenced me. 'I thought you were meant to be the sophisticated, man-of-the- world writer,' she said, trying not to smile. 'Geddes is a homosexual.
   'A homosexual?' (p. 134)

Logan is geen heilige. Hij behandelt zijn eerste vrouw allerbelabberdst, zijn leven in het New Yorkse kunstwereldje in de jaren zestig is ook niet al te voorbeeldig, maar zijn hart zit op de juiste plaats. Zijn levensmotto, zoals hij dat vaststelt tijdens de Spaanse Burgeroorlog, is: afkeer van onrecht en voorrecht; liefde voor leven, menselijkheid en schoonheid.

De laatste delen, als Logan een oude man is en de dood van alle kanten dichterbij komt, zijn het mooist en het meest ontroerend en het wijst. Tegen het eind concludeert hij: 

That's all your life amounts to in the end: the aggregate of all the good luck and the bad luck you experience. Everything is explained by that simple formula. Tot it up - look at the respectieve piles. There's nothing you can do about it: nobody shares it out, allocates it to this one or that, it just happens. We must quietly suffer the laws of man's condition, as Montaigne say.  (p. 455) 

Toen Logan Mountstuart dood ging, voelde het alsof er echt iemand was gestorven en moest ik een flinke traan wegpinken. Zoals ze in het Engels zeggen: dit is een boek 'that grows on you'.