Een liefdesverhaal en een ideeënroman

Ivan Toergenjev,
Home of the Gentry (Rusland 1859)
Roman, 203 pp.


De titel van deze roman is op allerlei manieren vertaald: Home of the Gentry, A House of Gentlefolk, A Nest of the Gentry, A Nobleman's Nest, Ein Adelsnest, Het adelsnest, maar ook gewoon als Liza. "Adelsnest" dekt de Russische titel perfect; Liza is de jonge vrouw waarom het boek draait. Deze titels geven ook een beetje het hybride karakter van de roman aan. Het is aan de ene kant een liefdesverhaal, aan de andere kant een ideeënroman over een veranderend Rusland en zijn landadel.

Lavrestky, de mannelijke hoofdpersoon, keert, na verscheidene jaren in het buitenland en een gestrand huwelijk, zonder overspelige echtgenote en illusieloos terug naar zijn landgoed om er "het land te ploegen". Maar dan ontmoet hij de jonge, serieuze Liza én krijgt hij onverwacht nieuws uit Frankrijk. Het leven lijkt weer perspectief te krijgen.

Beide hoofdpersonen worden zorgvuldig in een kader geplaatst door jeugdjaren en invloeden te beschrijven.  En hoewel Lavretsky en Liza de centrale personages zijn, voert Toergenjev ook een hele serie bijfiguren op in de vorm van familieleden, bediendes, huisvrienden en zelfs voorouders. Mooi zijn de karakterschetsen van deze mensen: de zelfzuchtige rijke weduwe, de jonge ambtenaar die overloopt van ambities en eigendunk, de verlopen muziekleraar, de romantische idealist, de dorpsroddelaar. En allemaal hebben ze zo hun eigen visie op het leven en op hoe de toekomst van Rusland er uit zou moeten zien. Toergenjev heeft met andere woorden verrassend veel (hier en daar misschien iets te veel) in deze korte roman gestopt.
Om deze reden vind ik het moeilijk om er een goed, samenhangend betoog over te schrijven. Het liefdesverhaal is ontroerend, maar het verhaal van de generatie van Lavretsky ook. Hij is van de generatie jongemannen die opgroeien in een tijd waarin Rusland zich afvraagt in hoeverre het moet moderniseren en Westeuropse invloed moet binnen halen, dan wel trouw aan zichzelf moet blijven - wat dat ook moge hinouden. Ze voelen zich ontworteld en weten niet wat hun plaats in de Russische maatschappij is. Er vinden gepassioneerde nachtelijke discussie over dit onderwerp plaats, net zoals er een cruciale nachtelijke ontmoeting tussen Lavrestky en Liza plaats vindt. Steeds weer heeft het liefdesverhaal een parallel in het maatschappelijke verhaal, maar dan wel op zo'n manier dat de twee bijna altijd overtuigend met elkaar verweven zijn.

Met het personage van Liza had ik de nodige moeite. Alle andere personages zijn maar al te menselijk met hun onvolkomenheden en slechte trekjes, maar Liza is wel erg godsdienstig en Goed. Toergenjev legt vrij omstandig uit hoe Liza zo geworden is, maar naar huidige maatstaven komt ze niet helemaal geloofwaardig over. Nu weet ik dat het een onvergeeflijke fout is om haar naar huidige maatstaven te beoordelen, maar het is soms akelig moeilijk om je moderne vooroordelen helemaal opzij te zetten en het heeft toch mijn waardering van deze roman enigszins beïnvloed - laat ik daar maar eerlijk over zijn.

Voor het merendeel vond ik dit overigens een uitstekend boek. Heel erg de moeite waard is vooral de wonderschone epiloog, die zich acht jaar na de hoofdgebeurtenissen in 1842 afspeelt, bijna ondraaglijk melancholiek van toon is en tegelijkertijd een belofte inhoudt. Het is deze epiloog die alles uiteindelijk in perpectief plaatst en het boek op onnadrukkelijke wijze extra samenhang geeft. Home of the Gentry is een mooie, enigszins verstilde roman, zonder grootste gebaren en zonder hele dramatische gebeurtenissen en een must voor de liefhebbers van negentiende-eeuwse romans.