Humor tussen de bommen

Lissa Evans,
Their Finest Hour and a Half (GB 2009)
Roman, 414 pp.
Niet in het Nederlandse beschikbaar


Ik ben over het algemeen geen uitgesproken liefhebber van oorlogsromans - en met boeken over de Tweede Wereldoorlog zijn we sowieso nogal overvoerd, naar mijn bescheiden mening. Toch komt er zo nu en dan een boek op de markt dat een fris geluid laat horen: The Book Thief van Marcus Zusak bijvoorbeeld greep me erg aan en ook van Their Finest Hour and a Half heb ik zeer genoten - alhoewel op een hele andere manier dan van het ontroerende en originele boek van Zusak. Lissa Evans heeft namelijk een uitstekende tragikomedie over de Blitz afgeleverd. Jawel, een tragikomedie.

Het met vaart en verve geschreven verhaal houdt zich bezig met het wel een wee van enkele onopmerkelijke Britten in de vroege jaren van de oorlog, die uiteindelijk samen komen bij het maken van een propagandafilm. Ze zijn geen helden. Ze zijn uitgesproken gewoontjes. Alleen de ijdele acteur op z'n retour denkt nog steeds dat hij Iemand is, maar geen mens die zich nog herinnert dat Ambrose in de jaren 20 een ster(retje) was. Voor Ambrose is de oorlog een ramp: hij kan nauwelijks werk op de bühne vinden en moet zich uiteindelijk verlagen tot de meest abjecte propagandafilmpjes van het Ministery of Information. Voor anderen bieden de uitzonderlijke omstandigheden juist onverwachte kansen. Catrin, een onervaren meisje uit Wales dat nog niet zo lang geleden in Londen is beland, wordt gepromoveerd van veredelde typgeit tot scriptschrijfster. Edith, de oude vrijster wier huis in Londen is plat gebombardeerd, komt in een slaperig kustplaatsje terecht, waar toevallig net de opnamen voor een film zijn begonnen. De timide Arthur, die Duinkerken heeft overleefd en in een vorig leven iets braafs in de catering deed, wordt tot zijn stomme verbazing gebombardeerd tot militair adviseur bij de film. En dan is er nog een hond. Of eigenlijk twee honden.

Dit is niet bedoeld als een diepgravend boek met de ene filosofische wijsheid na de andere, maar het is in zijn soort wel zeer goed geschreven. De plot wordt vakkundig opgebouwd, de personages komen meteen tot leven, de observaties zijn scherp, er is oog voor het absurde en de stijl is onderkoeld humoristisch, precies van het soort waar ik van houd. Hier is een beschrijving van Catrin in haar kantoortje op het Ministerie:

The office doors opened and one of the script-editors stuck his head in.
'Call for you in scenarios,' he said, disappearing again.
There was a telephone on her own desk, but it wasn't connected to anything. The words 'her own desk' were similarly redundant since she shared it with one of the office messengers, a man in his sixties who had generously come out of retirement in order to contribute to the war effort. Personnel had decided to utilize his forty years in industry by giving him the job of occasionally taking pieces of paper from one floor to another, and he spent most of his time sleeping with his head next to Catrin's typewriter. He opened an eye as she stood up. 'Any jobs?' he asked, plaintively. (p. 92)

En het verhaal heeft het allemaal: onverwachte romances, tragische sterfgevallen, een heldhaftig avontuur, rivaliteit, alleen dan steeds net niet helemaal zoals je het gewend bent, want Lissa Evans kijkt met een orginele, frisse blik naar het Britse thuisfront, stuurt behendig om de cliché's heen en laat onder de humor en passant ook nog zien waarom het simpelweg niet doenlijk is steeds maar om uitgebreid stil te staan bij de gruwelen van de oorlog:

Every night was serious: you crouched in the dark and the engines stuttered overhead, and then along came morning, and you were still alive, and once you'd got over that surprise you prepared the breakfast and accidentally dropped the only egg on the floor, and for a moment or two that was serious, or you discovered that the gas was off when all you had in the house was sausages, or you were halfway to work when your heel broke, and even though you were passing a bomb-site at the time, even though there were ambulances standing by and Heavy Rescue men lying listening for noises in the rubble, it still felt quite serious that you were standing on one leg, half a mile from the Ministery, with roads all strewn with glass and not a spare minute in the day ahead with which to find a cobbler. It was as if the load were too heavy, the horror too horrible to keep in the head for long, so that the mind kept bobbing back to more manageable degrees of misery, to the Plimsoll line of the ordinary. (p. 120)

Want hoewel het waar is dat oorlog gruwelijk is, is het ook waar wat Lissa Evans zegt: dat het leven doorgaat en dat het voor de geestelijke gezondheid van de gewone mens vaak noodzaak is om zich te concentreren op het kleine, handelbare leed - en dat er ook nog ruimte voor humor kan zijn. Dat laat Their Finest Hour and a Half zien.