vrijdag 27 mei 2011

Een vergeten stukje tweede wereldoorlog

Nathacha Appanah
The Last Brother (Mauritius 2007)
Roman, 216 p.
Vertaald uit het Frans door Geoffrey Strachan
Nederlandse titel: De laatste broer


Tweede wereldoorlog, kleine kinderen, Joden - het is bijna een geheid recept voor alweer een tranentrekker over de holocaust, en toch slaagt Nathacha Appanah erin nog iets nieuws toe te voegen aan de literatuur daarover. Want wie weet dat er in de oorlog een heel schip met Joden gevangen werd gezet op Mauritius, dat eilandje middenin de Indische Oceaan? Ik niet. En de hoofdpersoon, destijds een straatarm jongetje van een jaar of negen ook niet. Raj is de middelste zoon van een arbeider op een plantage. Het gezin heeft net genoeg om te overleven, maar dat geldt ook voor de andere gezinnen in het dorpje. De vader van Raj verdrinkt een groot deel van zijn geld en leeft de frustraties over zijn leven in de marge van het bestaan met geweld uit uit op zijn vrouw en kinderen, maar Raj weet van geen ander bestaan.
I did not feel I was any more unhappy than the others, my universe began and ended there. To me, this was how the world was, with fathers who worked from dawn till dusk, came home drunk and bullied their families. 
En bovendien heeft hij zijn geliefde broers, de een een beetje ouder en de ander een beetje jonger. Dat er ver weg een wereldoorlog raast, daar hebben hij en zijn broers geen enkele weet van.

Mauritius lijkt een lieflijk bounty-eiland met wuivende palmen en witte stranden, maar het tropische klimaat met zijn extreme grillen en aardverschuivingen en cyclonen is steeds een bedreiging. Het precaire bestaan van dit gezin wordt er bijna door vernietigd, waarna ze verhuizen naar een groter dorp waar de vader bewaker in een kamp wordt en Raj tot zijn vreugde het Joodse jongetje David ontmoet, alhoewel hij geen flauw idee heeft wat het woord "Joods" betekent. Raj en David herkennen in elkaar een zielsverwant: ze zijn allebei eenzame jongetjes die meer hebben meegemaakt dan goed voor ze is op deze leeftijd, vooral David.
From his life as a solitary, a deported Jew, an orphan, a prisoner, a child deprived of childhood, a child with too good and close an acquaintance with death, David had, I believe, learned to cease to exist, to forget he had a heart that could do anything other than weep, arms, legs to run with and such a sweet face that one could do nothing but cherish it.
Het verhaal wordt verteld door Raj als hij een oude man van 70 is. Hij wordt gekweld door het verleden, maar door wat precies komt pas heel geleidelijk aan het licht. Het terugblikken van Raj geeft een extra laag en lading aan het verhaal. Dat is nu niet slechts het verhaal van een arm, onwetend jongetje, maar ervaringen die in het perspectief van latere wetenschap worden geplaatst en Raj hebben veranderd. De toon is elegisch maar ook ingetogen. Wat daardoor gemakkelijk een sentimentele smartlap had kunnen zijn, wordt een aangrijpend klaaglied.

Raj heeft geen medelijden met zichzelf, maar kan zichzelf niet vergeven dat hij zo weinig oog had voor hoe het met David was gesteld. Maar ook Raj was slechts een kind en daarom besluit hij na na 60 jaar:
I must be forgiven now. All this, and especially what follows, has been with me for so long. It has all been fermenting amid other memories and the time to speak of them is now or never, I cannot shirk it once again. I am frightened, I am seventy and my memory frightens me! What I want is to tell precisely what happened, it is the least I can do for David, I want to tell what matters, I want finally to put him at the centre of this story, I want him to be an individual, to have space to speak of his grief, his sorrow, yet David never talked about these things, he had not learned to think about himself, to say, as I could: I miss my brothers, I’m cold in the forest, I’m afraid, I want to go home to my mother.
Dit verhaal gaat niet over zelfmedelijden, maar over mededogen. Het gaat over wat onwetendheid aan kan richten en over wat mensen elkaar kunnen aandoen. Raj stijgt op zijn zeventigste boven zichzelf uit en tilt daarmee ook dit verhaal naar een hoger niveau. Het is één van mooiste, aangrijpendste boeken die ik de laatste tijd heb gelezen.

11 opmerkingen:

  1. Ik heb ook net zo'n aangrijpend boek achter de rug (ook 5 sterren waardering) dus ik moet nu even op zoek naar iets luchtigs, maar dit boek komt zeker weer op mijn lijstje. Ik denk dat er niet veel mensen zijn die deze feiten kennen, maar het zijn wel intrigerende feiten en het lijkt me een erg mooi verhaal. 

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Ik vond het überhaupt interessant om een boek uit Mauritius te lezen. Ik wist ongeveer waar het lag, maar dat was het wel. Dat er Joden waren geïnterneerd in de oorlog was voor mij een schokkende ontdekking en de schrijfster heeft dit gegeven prachtig geïntegreerd in het levensverhaal van haar Mauritiaanse hoofdpersoon.
    Ik ben in middels ook met iets luchtigs bezig. Het lukt me niet om al te veel zware kost achterelkaar te verteren.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Ik vond het überhaupt interessant om een boek uit Mauritius te lezen. Ik wist ongeveer waar het lag, maar dat was het wel. Dat er Joden waren geïnterneerd in de oorlog was voor mij een schokkende ontdekking en de schrijfster heeft dit gegeven prachtig geïntegreerd in het levensverhaal van haar Mauritiaanse hoofdpersoon.
    Ik ben in middels ook met iets luchtigs bezig. Het lukt me niet om al te veel zware kost achterelkaar te verteren.

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Ik vond het überhaupt interessant om een boek uit Mauritius te lezen. Ik wist ongeveer waar het lag, maar dat was het wel. Dat er Joden waren geïnterneerd in de oorlog was voor mij een schokkende ontdekking en de schrijfster heeft dit gegeven prachtig geïntegreerd in het levensverhaal van haar Mauritiaanse hoofdpersoon.
    Ik ben in middels ook met iets luchtigs bezig. Het lukt me niet om al te veel zware kost achterelkaar te verteren.

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Anna mijn complimenten voor deze  meevoelende  en knappe  beschrijving. Klasse !
    Ik zal nagaan of het boek er ook is als audioboek 
    Leon  

    BeantwoordenVerwijderen
  6. Ik ben benieuw, Leond. Het is inmiddels wel in diverse talen vertaald, dus wie weet is het er ook als luisterboek.

    BeantwoordenVerwijderen
  7. Over het algemeen heb ik mijn lectuur liever niet al te zwaar, maar dit klinkt wel prachtig. Als de bieb het heeft, komt het op mijn lijstje.

    BeantwoordenVerwijderen
  8. Lethe, dit boek was voor mij droevig zonder deprimerend te zijn, vandaar dat ik het ook zo van harte aanbeveel.
    Kom je trouwens ook naar onze informele bloggersbijeenkomst in Nieuwegein a.s. zaterdag? Je bent van harte welkom!

    BeantwoordenVerwijderen
  9. Dag Anna, sorry dat ik zo laat reageer, maar ik lees je reactie nu pas. (Thuis kan ik wel je blog lezen, maar niet de reacties erop. Ik moet nodig mijn computer upgraden, maar er zijn altijd wel dingen die voorgaan.)

    Bij deze alsnog mijn dank voor de uitnodiging, ondanks het feit dat ik geen echte boekblogger ben!

    Afgelopen donderdag had ik een onderzoek in het ziekenhuis en daar had ik in het weekend nog last van, dus het kwam me niet goed uit.

    Ik neem aan dat het een geslaagde bijeenkomst was! Schrijf je er nog een verslagje over, of is dat Koens taak als gastheer? ;)

    BeantwoordenVerwijderen
  10. Door het volgen van diverse links kwam ik erachter dat jij er ook niet bij kon zijn zaterdag. Jammer!

    Maar uit het verslagje van Koen begreep ik dat het zeer geslaagd was, dus ik neem aan dat dit wel een terugkerende gebeurtenis wordt.

    BeantwoordenVerwijderen
  11. Jazeker Lethe, er zijn nu zelfs wilde plannen om in september een bijeenkomst in Groningen te organiseren en dan The Wasted Vigil van Nadeem Aslam te bespreken! Je hoort het nog wel als die plannen concreet worden.

    BeantwoordenVerwijderen