Gerechtigheid en corruptie

Eduardo Sacheri,
The Secret in their Eyes (Argentinië 2005)
Roman, 320 pp.
Vertaald uit het Spaans door John Cullen


Als de titel van dit boek bekend klinkt, is dat hoogstwaarschijnlijk omdat de gelijknamige film vorig jaar de Oscar voor de beste buitenlandse film won. Ik zag de film destijds in de bioscoop, was er behoorlijk van onder de indruk en toen ik een tijdje geleden ontdekte dat hij gemaakt was naar een roman waarvan de Engelse vertaling op stapel stond, werd ik toch wel erg benieuwd naar het boek. Meteen gekocht toen het uitkwam en met interesse gelezen.

Het boek ...
Het lijkt op het eerste gezicht een thriller, een moordmysterie. Bij nadere beschouwing is het echter veel meer dan een uitpluizen wie de mooie jonge vrouw van de bankbediende heeft vermoord. Wezenlijk voor het verhaal is dat het speelt ten tijde van de Argentijnse dictatuur, toen rechters corrupt waren en moordenaars vrij kwamen als ze toevallig nuttig konden zijn voor het gewelddadige regiem. Zelfs voor een rechtbankmedewerker was het verkrijgen van gerechtigheid voor slachtoffers en nabestaanden niet alleen moeilijk maar soms ook levensgevaarlijk.

Dit boek bestaat uit de herinneringen van de zojuist gepensioneerde Benjamin Chaparro, die terug kijkt op de zaak die hem tijdens zijn loopbaan aan de rechtbank het meest geraakt heeft, die van de moord op de vrouw van bankbediende Morales. Niet alleen omdat de zaak om politieke redenen zijn leven een tijdlang ontwrichtte, maar ook om persoonlijke redenen. Benjamin koestert na twee mislukte huwelijken nog altijd een stiekeme liefde voor een getrouwde collega en wordt onbewust naar Morales toegetrokken vanwege diens totale liefde voor zijn vermoorde vrouw en het verwoeste geluk dat ze hadden.

Although I wasn’t completely sure, I thought I’d succeeded in identifying what I’d felt while I was listening to Morales. It was envy. The love that man had known awakened enormous envy in me, an emotion beyond the pity I felt for him because his love had ended in tragedy.

Meer dan een heldhaftig streven naar heldendom wordt Chaparro gedreven door een jaloezie die geen haat maar juist een gevoel van verbondenheid schept. Hij heeft overigens wat betreft zijn eigen heldhaftigheid ook geen overdreven illusies.

I remembered something I’d read: “Flooding in India leaves forty thousand dead, but as I don’t know them, I’m more concerned for the health of my uncle, who suffered a heart attack.” Somewhere in a military barracks or police station, Nacho was being tortured with cattle prods and beaten to a pulp, but I wasn’t as distressed on his account as I was for his cousin Pablo, my friend, who had gone off to drink himself into a coma. Was I selfish and unfeeling, or were we all?

Waarmee Benjamin ons er terloops aan herinnert dat wij, de lezers, meestal niks beter zijn en voor de overgrote meerderheid ook alleen maar in actie komen als een onrecht of ramp ons of onze naasten rechtstreeks raakt. Dit is misschien niet meteen een oordeel maar wel een pijnlijke constatering van onze beperkte medemenselijkheid en één van de morele vragen die het boek oproept.

... versus de film
Een vergelijking met de film is onvermijdelijk en zoals vrijwel altijd wint het boek. De meeste films kosten erg veel geld om te maken en moeten dus liefst een zo groot mogelijk publiek zien te behagen, lees: dienen meteen aan te spreken, niet overdreven veel denkwerk te vergen en te voldoen aan bepaalde Hollywoodstereotypen. Deze film is op zich behoorlijk trouw aan het boek, maar is wél romantischer, sensationeler, mist een laag en heeft het obligate Hollywoodse happy ending, daar waar het boek een open einde heeft.

Films voor het grote publiek laten bij voorkeur niet al te veel over aan de verbeelding van de kijker en zo is het hier ook. Waar de roman in dit geval meer neigt naar reflectie, neigt de film meer naar amusement. De scène bijvoorbeeld waar de verdachte wordt gearresteerd is in de film een spannende massascène in een voetbalstadion, volslagen anders van aard dan de tamelijk banale scène in het boek. De manier echter waarop de verdachte in de roman in handen van de politie komt, zegt iets van belang over zijn karakter, terwijl de scéne uit de film helemaal niks zegt. Die is alleen maar bedoeld om de spanning op te voeren, maar voegt geen extra laagje toe.

In een andere belangrijke filmscène wordt met geslachtsdelen gezwaaid in aanwezigheid van een vrouwelijke rechter, terwijl in het boek de vrouw niet eens aanwezig is en het zaakje netjes in de broek blijft. Er is slechts sprake van suggestie. Maar dat is natuurlijk veel minder sensationeel. Ook de wijze waarop een belangrijke bijfiguur aan zijn einde komt, is in de film veel dramatischer, om niet te zeggen melodramatischer, dan in het boek, maar heeft qua betekenis geen echte toegevoegde waarde. Integendeel, zou ik eerder zeggen, het melodrama is een tikje goedkoop; alhoewel het je als kijker in de zaal wel met een mokerslag in het gezicht raakt, laat het verder niet echt iets na, behalve een hevige, maar korte schok.

Benjamins geheime liefde voor zijn collega is in de film een doel op zich, niet een doorslaggevende factor in zijn begaanheid met Morales. Ook wordt zijn inzet voor gerechtigheid heldhaftiger gemaakt dan in het boek, doordat het gevaar en de prijs voor zijn verbetenheid aanzienlijk zwaarder worden aangezet. Chaparro wordt daarmee minder complex en minder interessant als mens, maar lovenswaardiger als filmheld en prettiger om mee te identificeren. Zelf vind ik dat toch een verlies.

Wat wel sterk is aan de film is de sfeer die wordt opgeroepen van het Buenos Aires in de jaren zeventig en tachtig. Mooie beelden, vakkundig gedaan. Uitstekende acteurs ook. En toch: de film is goed, maar de roman heeft wat mij betreft meer te bieden. Ik zou de film aanraden aan mensen die 2 uur lang vermaakt willen worden met een boeiend, mooi verbeeld verhaal. En het boek is dan voor hen die meer moeite willen doen, meer tijd in het verhaal willen steken en voor die extra tijd en inspanning graag beloond worden met lagen en inzichten die de film in veel mindere mate biedt.

In Nederlandse vertaling verschenen onder de titel De zaak Morales.

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen!