maandag 5 maart 2012

Wondermiddel? Of kwakzalverij?

Simon Singh & Edzard Ernst, Trick or Treatment? The Undeniable Facts About Alternative Medicine (GB 2008)
Nederlandse titel: Bekocht of behandeld?
Geneeskunde, 352 pp.


De reguliere geneeskunde is alleen maar afwijzend over alternatieve genezers omdat men bang is voor aantasting van de riante positie. Ja, toch? Er gaan immers miljarden om in de farmaceutische industrie en de meeste van die arrogante artsen zorgen vooral goed voor hun eigen portemonnee. Geen wonder dat ze zich met hand en tand verzetten tegen iedereen die het wél goed met ons voor heeft en er níet op uit is om de kassa te laten rinkelen. Maar wacht even, klopt dat wel? De alternatieve geneeswijzenindustrie is óók een miljardenbusiness. En bovendien: is dit wel het juiste argument om te beslissen aan wie we de zorg voor onze gezondheid toevertrouwen? Zou het enige argument bij zoiets belangrijks niet moeten zijn of een behandelwijze echt werkt of niet? De schrijvers van dit boek vinden van wel en belichten in dit boek uitgebreid vier alternatieve geneeswijzen die erg populair zijn in de Angelsaksische landen, maar ook hier gretig aftrek vinden: homeopathie, acupunctuur, chiropraxie en kruidengeneeskunde. Wat betreft de kwalificaties van de auteurs: Edzard Ernst was vóór zijn pensioen de eerste hoogleraar alternatieve geneeskunde ter wereld en daarvoor lange tijd praktiserend homeopathisch arts en Simon Singh is onafhankelijk wetenschapsjournalist met een doctorsgraad in de natuurkunde. Geen van beiden hebben banden met de farmaceutische of een andere industrie.

Eén onderzoekje bewijst niks
De eerste vraag die zij stellen is: hoe stel je zo objectief en betrouwbaar mogelijk vast of een behandeling echt effect heeft? Daarbij kun je kunt niet afgaan op individuele gevallen ('bij mij werkte het prima"). Je moet meerdere groepen patiënten met elkaar vergelijken: eentje die niet behandeld wordt, of nog beter, een nepbehandeling krijgt (bijvoorbeeld een suikerpilletje) en eentje die het betreffende medicijn krijgt toegediend. De groepen moeten groot genoeg zijn om toeval uit te sluiten en ze moeten in alle overige opzichten gelijk aan elkaar zijn om ruis in de resultaten te voorkomen. Noch de onderzoeker noch de patient mag weten of hij het nepmiddel of het te onderzoeken middel krijgt, om bewuste of onbewuste beïnvloeding onmogelijk te maken. Singh en Ernst geven aan de hand van historische voorbeelden een buitengewoon heldere en leesbare uiteenzetting van de wetenschappelijke methode en van de essentiële waarde daarvan voor het geneeskundig onderzoek. Ook leggen ze uit waarom je nooit op een paar onderzoekjes af moet gaan, maar dat zogenaamde meta-analyses nodig zijn en wat zo'n meta-analyse inhoudt: een kritisch tegen het licht houden van de beschikbare onderzoeken, de correct uitgevoerde daarvan aggregeren en daaruit op zo betrouwbaar mogelijke wijze tot een eindconclusie komen.

Verdunnen en schudden
De auteurs beginnen met homeopathie, hoe die is ontstaan, wat de filosofie er achter is en hoe het zou werken. Homeopathie is tweehonderd jaar geleden ontwikkeld door ene Samuel Hahnemann, die een keer kauwde op bladeren waarin quinine zat en ontdekte dat dat bij hem de verschijnselen van malaria opriep. Ofwel: het geneesmiddel wekte bij een gezonde persoon de ziekte op (tenminste zo zag Hahnemann het). Hij had vervolgens een niet helemaal te volgen brainwave, die uitmondde in de stelling dat een stof die een bepaalde ziekte veroorzaakt haar ook kan genezen, mits toegediend in extreem verdunde hoeveelheden (hoe sterker  de verdunning, hoe werkzamer het middel!) en mits er na elke keer dat de stof verder in water verdund wordt op een bepaalde manier met het flesje geschud wordt; anders werkt het niet.

Suikerwatertjes?
Dit principe heeft mij altijd nogal eigenaardig in de oren geklonken: want hoe kan een drankje dat een paar miljoen keer is verdund en waar in de meeste gevallen geen enkele molecuul van de werkzame stof meer over is überhaupt nog iets doen? Zoiets lijkt in strijd met alle natuurwetten. Toch wil dat niet automatisch zeggen dat het niet kán werken. Misschien zien we wel iets over het hoofd. En daar komt de uitgebreide meta-analyse om de hoek. Homeopathie is op allerlei mogelijke manieren onderzocht en tegen het licht gehouden en wat er uit komt, is dat het net zo goed werkt als een placebo, dat wil zeggen als een suikerpilletje. Niet helemaal verwonderlijk, want homeopathische geneesmiddelen zijn niet meer dan suikerwatertjes die op 'magische' wijze heen en weer geschud zijn. Voordeel voor de makers ervan is dat zij niet de miljoenen verslindende en jaren durende klinische trials hoeven te doen die bij reguliere geneesmiddelen verplicht zijn, voordat ze hun spullen op de markt mogen brengen, maar dat ze meteen kunnen incasseren.

Autisme
Acupunctuur komt er nauwelijks beter van af in de onderzoeken: misschien dat het zou kunnen werken bij bepaalde vormen van pijnbestrijding en misselijkheid, maar omdat het bestaande wetenschappelijke onderzoek tamelijk schaars en vaak van slechte kwaliteit is, kan een definitieve conclusie ook voor die beide aandoeningen niet echt getrokken worden. Wat chiropraxie betreft, waarbij de ruggengraat wordt gemanipuleerd, is het goede nieuws dat het voor rugklachten net zo goed blijkt te werken als reguliere behandelmethodes, maar is het slechte nieuws dat het helaas volkomen zinloos is ter genezing van astma, autisme, oorontstekingen, bedplassen en allerlei andere kwalen die veel chiropractors ook beweren te kunnen genezen.

Puur natuur
Tot slot de kruidenmiddeltjes. Die zijn wat minder omstreden. Ook farmaceuten weten al lang dat bepaalde planten een geneeskrachtige werking hebben, mits op de juiste wijze en in de juiste dosering toegediend. Maar ook hier is terughoudendheid geboden. Alleen van sommige kruidenmiddeltjes is de werking aangetoond, van veel andere staat inmiddels wel vast dat ze niks doen of in sommige gevallen zelfs schadelijk kunnen zijn. Het label "natuurlijk" zegt namelijk niks over de veiligheid van een middel. De natuur zit immers vol met gifstoffen en als "natuurlijk" het criterium zou zijn voor heilzaam zouden sigaretten ook goed voor ons zijn. Tabak is immers puur natuurlijk en plantaardig! (Net als opium, en vliegenzwammen; en wat te denken van arsenicum dat van nature in bepaalde veengronden voorkomt - om maar een paar van mijn persoonlijke stokpaardjes te noemen.) Naast een kort overzicht van de werkzaamheid van tientallen andere alternatieve geneeswijzen, gaan de auteurs onder meer ook nog in op het placebo-effect, op medisch-ethische kwesties, en op de fascinerende vraag waarom miljoenen mensen denken dat alternatieve geneeswijzen wel werken terwijl dat meestal op geen enkele manier is aangetoond. Boeiende kost!

Parachute
Tenslotte: open staan voor nieuwe ideeën en andere opvattingen is heel belangrijk. Zo komen wetenschappelijke doorbraken tot stand. Maar er zijn grenzen - of zoals de auteurs het zelf zo mooi schrijven:

The Scottish distiller Thomas Dewar once said: ‘Minds are like parachutes. They only function when open.’ On the other hand, the New York Times publisher Arthur Hays Sulzberger stated: ‘I believe in an open mind, but not so open that your brains fall out.’
Iedereen die maar een beetje geïnteresseerd is in de betrouwbaarheid en veiligheid van het schijnbaar oneindig aantal geneeswijzen waar we uit kunnen kiezen, beveel ik dit boek van harte aan. Het leest verrassend gemakkelijk, het betoog is uitstekend te volgen en de informatie is uiteindelijk van levensbelang.

Ook in het Nederlands verkrijgbaar, onder de titel Bekocht of behandeld?

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen!

21 opmerkingen:

  1. Wat een fijne titel!!! en ja, verder moet iedereen maar doen wat hem helpt. Zonder chiropractor had ik sinds m'n 23e met een halskraag gelopen, want uitbehandeld bij de revalidatiearts.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Lees je dit dan ook even Anna, over bijv. het zeer uitgebreide en grondige onderzoek van de Zwitserse overheid dat zeer positief is voor de homeopathie.
    Over de vele gerenommeerde research-wetenschappers die momenteel achter de homeopathie staan.
    Over al die onderzoeken die in het Zwitserse onderzoek zijn geevalueerd.
    Over de vele praktijkonderzoeken: effectief, kosteneffectief en veilig.
    Over India en Cuba, waar men zeer succesvol is met homeopathie.
    Over Thailand dat om die reden ook wil overstappen.
    Over.. enz. enz. nog veel meer, zie:
    www.infowebweistra.eu/homeopathie-wetenschap.htm

    BeantwoordenVerwijderen
  3. RW, ik volg dit onderwerp al vele jaren en heb beide kanten bestudeerd. Er is altijd wel een onderzoek te vinden of op te zetten (of meerdere) dat 'bewijst' wat je wilt 'bewijzen', maar er is helaas veel onderzoek (vaak van het soort dat de kranten en de tiv haalt, wrang genoeg). dat aan alle kanten rammelt. Het feit dat homeopathie een commercieel succes is zegt niet zoveel, want de behoefte aan een geloof in wondermiddeltjes is ongelimiteerd. Als je alle onderzoeken kritisch tegen het licht houdt en er alleen die er uithaalt die voldoen aan de strengste criteria, blijkt homeopathie net zo goed te scoren als een placebo, d.w.z. een nepmiddel. Dat is niet verwonderlijk, want hoe wil je verklaren dat een pilletje of drankje met op zijn best 1 molecuul van een ander stofje genezende werking kan hebben? Het onderzoek van de Fransman die jaren geleden beweerde dat hij had bewezen dat water 'geheugen' heeft, kon nooit gerepliceerd worden en het resultaat bleek te berusten op zeer grove fouten in de onderzoeksopzet. Ook niet verwonderlijk, want de aanname is tamelijk onzinnig.
    Dat mensen zich beter voelen na het innnemen van een homeopathisch pilletje is een bekend gegeven. Dat is het placebo-effect, wat bij elke behandeling (ook de reguliere) een rol speelt. Bij onderzoek naar het placebo-effect is gebleken dat groene neppilletjes beter werken dan rode, dat dure neppilletjes beter werken dan goedkope en dat neppilletjes die worden voorgeschreven door een oudere man in een jas beter werken dan die voorgeschreven door een jonge vrouw in een spijkerbroek - ongeacht wat er in zit. Genezen doen die pilletjes niets, ze geven hoogstens een goed gevoel.
    Ernst heeft als onbevoordeeld hoogleraar (hij kwam nota bene zelf uit de homeopathie en was er dus niet op uit om die onderuit te halen) streng en kritisch onderzoek verrricht, zoals het hoort, en is tot een hele duidelijke conclusie gekomen.
    Uiteraard staat het een ieder vrij om zijn geld uit te geven aan wat dan ook en zijn gezondheid toe te vertrouwen aan wie dan ook. Zelf heb ik het meeste vertrouwen in methodes die grondig en deugdelijk onderzocht zijn.

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Hella, dat zou echt vreselijk zijn geweest. Chiropraxie voor rugklachten blijkt inderdaad prima te werken en wordt daarom eigenlijk door de reguliere geneeskunde ook niet meer als alternatief beschouwd. Het gaat meer om de claim dat ze ook alle mogelijke andere ziektes kunnen genezen die niets met de rugwervels te maken hebben. Die blijken ze in het geheel niet waar te kunnen maken.

    BeantwoordenVerwijderen
  5. PS Die "oudere man in een jas" die ik in mijn eerdere reactie noem, moet uiteraard zijn "oudere man in een witte jas"!

    BeantwoordenVerwijderen
  6. Judith / Leeswammes6 maart 2012 om 08:47

    Interessant boek, Anna. Of tenminste, jouw recensie ervan. Zelf heb ik niet zo'n behoefte om het te lezen - eigenlijk "wist" ik dit al zo'n beetje, of dat nu met gegronde bewijzen was of niet.

    Maar jouw recensie is in ieder geval zeer de moeite waard om te lezen!

    BeantwoordenVerwijderen
  7. Hoi Judith, leuk dat je mijn recensie de moeite waard vond. Hij is veel langer geworden dan mijn gebruikelijke besprekingen, maar ik had nog wel veel meer over het boek kunnen schrijven, niet alleen omdat het boek zo interessant en goed geschreven was, maar ook omdat ik het een belangwekkend onderwerp vind (maar dat had je vast al meegekregen ;-)).

    BeantwoordenVerwijderen
  8. Interessante kost, maar ik zou ook niet zo snel zo'n boek gaan lezen. Daarom ben ik wel blij met jouw bespreking, is toch een soort van mooie samenvatting.

    Zelf heb ik slechte ervaringen met homeopathie, vooral met de kokervisie die er soms het gevolg van is. ik had destijds een huisarts die steeds meer met homeopathie ging doen en mij op die manier wilde behandelen. Ik ergerde me al groen en geel aan de enorme vragenlijst die ik als voorbereiding moest invullen, daar moest ik dingen beantwoorden waarvan ik dacht: wat doet dat ertoe? M'n hele zielsleven moest ik zo'n beetje prijsgeven.
    Vervolgens heb ik maaaaanden met een chronische voorhoofdsholteontsteking gelopen en onderwijl dure homeopathische medicijnen geslikt.  Tot ik bij een andere huisarts kwam, die op het idee kwam om eens een allergietest te doen...en ja hoor, ik bleek 'gewoon'  een allergie te hebben.

    BeantwoordenVerwijderen
  9. Je hebt niet gelezen op die site, je wilt je vooroordelen houden.
    Dat is altijd hetzelfde stramien op dit soort blogs.
    Ernst is geen homeopaat, heeft hij laatst toegegeven in een Duits interview, ik kan je de link geven, maar als je toch niet kijkt, heeft dat geen zin.
    Ernst is een verklaard tegenstander, die alles doet om de homeopathie te dwarsbomen. 
    Alweer: kan ik onderbouwen met links.
    Er is de laatste jaren een explosie van onderzoek geweest. (Daarvoor was er weinig kans voor homeopaten om onderzoek te doen.) 
    De sterke verdunningen is geen punt meer: staat wetenschappelijk als een huis (fundamenteel wetsch onderzoek, geen homeopathie).
    Honderden klinische onderzoeken: homeopathie effectief, en ook nog eens goedkoop en grote voordeel: zonder bijwerkingen.
    En als ik lees dat jij in de problemen zat door Pfeiffer, of de naweeen daarvan: 
    Bij uitstek iets waar homeopathie perfect werkt. 
    Je onthoudt jezelf dus ook nog eens een goede gezondheid.
    Alleen al het feit dat er honderden puur homeopatische ziekenhuizen zijn in de wereld, waar biijv. ook op de intensive care hom. wordt toegepast, ja hoor allemaal placebo.
    In Europa en elders daarnaast nog vele homeopatische poliklinieken in de grote ziekenhuizen. Ja hoor, en dan toch nog volhouden dat het placebo is.....
    Onderbouwing, verwijzingen in de link in mijn eerste reactie.

    BeantwoordenVerwijderen
  10. Judith / Leeswammes6 maart 2012 om 17:31

    Zo, RW, dát is nog eens een vooroordeel! "<span>Dat is altijd hetzelfde stramien op dit soort blogs</span>". Ik ben geen Anna maar ik voel me wel aangesproken wat ik heb ook "dit soort blog" en "dit soort blog" gaat niet over homeopathie maar is een recensieblog met een verscheidenheid aan boeken, soms non-fictie (zoals dit boek) en soms een leuke (of zelf heel goede) roman. 

    Dus wat je precies bedoelt wil ik wel even weten want dat slaat dan ook op mijn blog. 

    Ik heb het idee dat Anna weet waar ze het over heeft. Ik niet, ik geloof niet in homeopathie en ik heb ook geen belangstelling mij daarin te verdiepen, net zo goed als andere mensen ook geen zin hebben zich in elk voorkomend onderwerp te verdiepen.  Zélfs niet als het zg. om onze gezondheid gaat.

    BeantwoordenVerwijderen
  11. RW, homeopathie is voor jou duidelijk een soort geloof (óf je hebt een volledige andere definitie van wetenschap dan ik). Daar valt dus niet over te discussiëren: we bekeren elkaar toch niet.
    En de term "dit soort blogs" vind ik ook een beetje eigenaardig. Zoals Judith zegt, ik schrijf slechts recensies van de boeken die ik heb gelezen.
    En als ik jou ook een link mag aanraden: http://theness.com/neurologicablog/
    Een uitstekende blog van neuroloog Steven Novella over wetenschap en pseudowetenschap, met regelmatig bijdragen over homeopathie.

    BeantwoordenVerwijderen
  12. Joke, het wrange vind ik dat die ellenlange vragenlijsten vervolgens steevast uitmonden in het voorschrijven van dure medicijnen die zo eindeloos verdund zijn dat er geen enkel werkzaam bestanddeel in zit. Iedereen krijgt uiteindelijk in wezen hetzelfde suikerpilletje, maakt niet uit wat men invult op de vragenlijst. Veel mensen vinden die aandacht echter ontzettend fijn, wat een groot deel van het succes van de homeopathie verklaart. Zelf heb ik liever gewoon iets dat werkt. Aandacht krijg ik ergens anders wel.

    BeantwoordenVerwijderen
  13. ik sluit me helemaal aan bij Judith want ook ik heb "zo'n soort blog" maar heeft RW nu ook de guts om hierop te reageren?

    BeantwoordenVerwijderen
  14. Hear hear. Homeopathie is ook niet mijn ding maar dit is een prima recensie en zeer gefundeerd. Benieuwd naar de reactie van RW.

    BeantwoordenVerwijderen
  15. Oh, willen jullie echt graag nog een reactie van mij?
    Waarom eigenlijk.
    Vroeger, nog niet zo lang geleden, kon ik alleen maar zeggen: ik heb zeer goede ervaringen met homeopathie, en de mensen in mijn omgeving idem dito.
    En ik verwacht dat de wetenschap er nog wel eens achter komt hoe het zit met die geneeswijze.
    Als je je verdiept in de natuurkunde vd kleinste deeltjes, sta je helemaal niet meer verbaasd dat er zoiets als hom. bestaat, en dat het werkt.
    Ik heb daarna de theorie bestudeerd, en was onder de indruk: die zit heel goed in elkaar.
    Dat de wetenschap al tijdens mijn leven zo ongeveer alles heeft opgehelderd, had ik nooit verwacht
    Er is ontzettend veel onderzoek gedaan de laatste decennia, fundamenteel wetsch onderzoek, onderzoek dat de theorie ondersteunt en voor een groot deel verklaart.
    Er is heel veel klinisch onderzoek gedaan, alle soorten, beoordeeld op kwaliteit, geevalueerd: meer dan positief.
    Researchers, en niet de eerste de beste, zijn bezig de theorie van Hahnemann om te zetten naar de chaos/complexiteitswetenschap. En doen onderzoek op dit gebied.
    Alles zit in een enorme stroomversnelling, steeds meer wetenschappers houden zich er mee bezig.
    Er is nog slechts 1 punt, en dat is het preciese werkingsmechanisme, dat is nog niet opgehelderd, maar de contouren zijn zichtbaar, die opheldering laat ook niet lang meer op zich wachten.
    Daarnaast wijzen de vele ECHO-studies uit dat hom. effectief, kosteneffectief, en veilig is.
    Effectief, goedkoop, geen bijwerkingen, enz.: de beste geneeswijze die er bestaat als je vergelijkt met regulier en andere alternatieve geneeswijzen.
    Ook voor ernstige aandoeningen (constitutionele behandeling).
    Als klap op de vuurpijl is er net de Engelstalige versie verschenen van een onderzoek vd Zwitserse overheid, waarin alles wordt bevestigd.
    13 wetenschappers hebben dit onderzoek uitgevoerd, 5 jaar voorbereidingstijd plus nog eens 2 jaar voor het eigenlijke onderzoek.
    Een HTA-studie dat zowel de praktijk als alle wetsch onderzoek heeft geevalueerd, met opmerkelijk positieve uitkomst.
    Alles wat ik hier zeg, wordt volledig wetenschappelijk onderbouwd op deze site.
    Alles wat ik zeg kun je natrekken, kijk hier, en zeg wat er niet klopt wat ik beweer:
    www.infowebweistra.eu/homeopathie-wetenschap.htm

    BeantwoordenVerwijderen
  16. RW, tjonge, je bent diep in de nacht druk bezig geweest met typen. Ik heb nu geen tijd om je bericht goed te lezen, ben de hele dag weg, dus kom er morgen op terug.

    BeantwoordenVerwijderen
  17. Op mijn vraag wat er niet klopt wat ik zeg, geef je geen antwoord.
    Alles wat ik hier heb beweerd, klopt namelijk.
    Is verifieerbaar en wetenschappelijk onderbouwd.
    Alles wat op die site staat, is wetenschappelijk onderbouwd.
    Soms staat er een stukje eigen opinie, maar ook die is verifieerbaar en rationeel opgebouwd.
    Die stukjes kun je overigens gevoeglijk overslaan, de puur feitelijke gedeelten zeggen genoeg over homeopathie als wetenschap en als waardevolle geneeswijze.

    BeantwoordenVerwijderen
  18. En jij reageerde niet op mijn vraag en die van Judith en Joke. Niet dat we daar serieus in geïnteresseerd zijn....
    Dan hierbij het antwoord op je vraag "wat er niet klopt". Dat is vrij eenvoudig: niks, er klopt geen hout van. Je hebt óf geen flauw idee wat de wetenschappelijke methode inhoudt óf je houdt er een volstrekt eigen definitie van 'wetenschappelijk' en 'rationeel' op na. Zo kun je elke idiote claim wel wetenschappelijk onderbouwd noemen. Neem nou de claim dat mijn oma gereïncarneerd is in de meeuw die ik op dit moment op het dak van mijn buren zie rondscharrelen. Klopt helemaal, kan ik wetenschappelijk onderbouwen en rationeel beargumenteren. Heb ik mijn eigen wetenschappelijke methode en eigen rationele denkwijze voor bedacht.
    En als je wilt weten waarom er niks klopt van wat je beweert, verwijs ik je nogmaals naar <span> http://theness.com/neurologicablog/ . Klik op "homeopathy" in de trefwoordenwolk en je vindt een schat aan echte wetenschappelijke informatie.
    </span>
    Ik wil jou je heilige geloof in de homeopathie niet afnemen. Ik vind het best als jij baat hebt bij suikerpilletjes. Hartstikke fijn voor je. Maar ga niet beweren dat het ook maar iets met wetenschap heeft te maken.
    Hiermee sluit ik de discussie met jou, want discussiëren met gelovige fanaten is verspilling van tijd en energie.

    BeantwoordenVerwijderen
  19. Hoi Anna, uitstekende recensie van het boek. Maar ik was toch al een aanhanger van de westerse wetenschap en tegenstander van allerlei onzintherapieën, dus ik ga het boek niet ook nog eens lezen.

    BeantwoordenVerwijderen
  20. Erik, ik vond het boek vooral erg de moeite waard omdat het zo uitermate helder uit de doeken doet waarom het van wezenlijk belang is om aan wetenschappelijk onderzoek op het gebied van de geneeskunde zeer strenge eisen te stellen. Wie dat niet doet, houd zichzelf gemakkelijk voor de gek (hetgeen dus massaal gebeurt). Ik kan nu ook beter uitleggen aan anderen waarom ik nooit mijn heil zal zoeken bij een homeopaat of een acupuncturist. Niet dat ik de illusie heb dat ik daarmee de ware gelovigen bereik.....

    BeantwoordenVerwijderen