Afrikaanse vrouwenlevens

Aminatta Forna,
Ancestor Stones (Sierra Leone, 2006)
Roman, 317 pp.
ISBN 9780747585923, Bloomsbury
Nederlandse titel: Maanschaduw



Dit boek bestaat uit verhalen, maar het is nadrukkelijk geen korteverhalenbundel. Het zijn de verhalen die Abie van haar vier tantes hoort, als ze na een lange afwezigheid weer terug is in het Afrikaanse land waar ze opgroeide. De verhalen schetsen het leven van deze vier vrouwen; en de levens van de vier vrouwen vertellen indirect het verhaal van Sierra Leone in de twintigste eeuw, als een vorm van oral history. Het is niet één samenhangend en doorlopend verhaal, maar een scènisch verhaal, met vier sprekende fragmenten uit het leven van elke tante. Elk fragment is prachtig verteld, maar het is uiteindelijk de lezer die in dit mozaïek een zekere lijn moet aanbrengen. Dat vergt de nodige concentratie, maar die concentratie loont, want aan het eind ontvouwt zich een schitterend en indringend beeld van binnenuit van de levens van Westafrikaanse vrouwen die geen rechtstreekse rol speelden in de veelbewogen geschiedenis van hun land, maar er wel door werden gevormd - zoals dat voor bijna iedereen onder ons geldt. Wij maken zelden de geschiedenis, maar zij maakt ons wel.

Abie komt van oorsprong uit een traditionele Afrikaanse familie, zo ontdekken we. Haar rijke grootvader had 11 vrouwen en tientallen kleinkinderen. Toen hij in de jaren twintig een nieuwe koffieplantage in het oerwoud vestigde, was de Europese invloed nog ver weg. Iedereen was in naam Moslim, maar de oude animistische tradities en geloven waren nog lang niet dood. In het bos was magie en waren taboes. De verschillende vrouwen en hun kinderen hadden niet zoveel met elkaar te maken; er was vooral onderlinge concurrentie en de jeugd van de tantes (allen dochters van verschillende vrouwen) werd voor een groot deel bepaald door de plaats in de hiërarchie die hun moeders innamen in deze microcosmos met zijn heel eigen sociale dynamiek.

De eerste serie verhalen gaat over de jeugd van de tantes, waarin de moeders een allesoverheersende rol spelen. De gemeenschappelijke vader is vooral een achtergrondfiguur en het leven is niet groter dan het kleine dorpje in het oerwoud. Langzamerhand breidt de wereld zich uit en begint de buitenwereld door te dringen. Twee tantes krijgen zelfs een studiebeurs om in Engeland te studeren. De ene maakt daar een succes van, de ander gaat bijna ten onder aan gek makende heimwee en eenzaamheid:

So many mirrors in this country. So much glass. In shops, on the sides of cars, on the outside of buildings. Everywhere I went I saw my image reflected back at me. Everywhere except in the eyes of the people. Nobody looked me in the eye. (p. 206)

Mariama keert terug naar haar geliefde vaderland en ervaart net als de andere drie vrouwen hoe de situatie daar steeds chaotischer en gevaarlijker wordt, hoewel iedereen zijn best doet om de voortekenen niet te zien. Forna gebruikt daarvoor het poëtische beeld van een aanzwellende storm die haar tante Serah wel ziet aankomen, omdat ze op een hoogvlakte staat, maar waar de nietige mensjes in de laaglanden zich nog niet bewust van zijn. 

I remember how we wanted to shout and wave and jump up and down. But instead we did nothing. We were too far away. And even if they had heard nobody would have believed us, for where they stood they could not see the omens in the sky. Sometimes I think this is what happened in our country. (p. 264)

De tantes overleven alle vier de burgeroorlog (zoals we vanaf het begin natuurlijk al weten) en het boek eindigt op een lichte, warme noot.

Forna heeft een dichtersoog en een heel mooi gevoel voor taal. In het begin is het lastig om de verschillende tantes uit elkaar te houden en gaan hun verhalen een beetje in elkaar over, omdat hun stem net iets teveel vooral die van de schrijfster zelf is, maar gaandeweg komen ze tot leven: de trotse Asana, dochter van de eerste vrouw, de wankele en gevoelige Mariama, de eeuwig teleurgestelde Hawa en de politiek bewuste Serah. Gezamenlijk brengen ze ook hun Afrikaanse cultuur tot leven, met al zijn tegenstrijdigheden, de schoonheid ervan en de verscheurdheid. En uiteindelijk verzoent Abie, de ik-persoon, zich met dit land waar ze opgroeide en met de cultuur die haar vormde.

Hier besproken door Bettina, die me er daarmee aan herinnerde dat ik dit boek al veel te lang ongelezen in de kast had staan.

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen!