Winterreise

Patrick Leigh Fermor,
A Time of Gifts (GB 1977)
Reisverhaal, 284 pp.
ISBN 9780719566950, John Murray
In Nederland verschenen als Langs Rijn en Donau en (in één bundel met het vervolg Tussen wouden en water) als Een voettocht langs Rijn en Donau

Patrick Leigh Fermor (1915-2011) is wel omschreven als een kruising tussen Indiana Jones, James Bond en Graham Greene. Hij was een charmeur, een avonturier en een erudiete klaploper, die iedereen voor zich won, inclusief een Roemeense prinses die hem een tijdlang in huis nam, herstel: haar kasteel.

Niet dat zijn leven nu zo veelbelovend begon. Patricks ouders hadden geen tijd voor hem en stuurden hem van kostschool naar kostschool, waar hij steeds weer werd afgetrapt wegens wangedrag. Zijn huismeester noemt hem in een rapport "a dangerous mixture of sophistication and recklessness" (p. 108). In 1933, als hij 18 is en zonder diploma in Londen woont, waar hij drankovergoten societyfeestjes afloopt en zich voorbereidt op het toelatingsexamen voor de militaire academie, bedenkt hij plotseling dat hij wil gaan reizen.

Op 9 december neemt Patrick daarom de veerboot naar Hoek van Holland, met de bedoeling om vandaar naar Istanbul te wandelen (dat hij consequent Constantinopel noemt) op een budget van een pond per week. De ene nacht slaapt hij tussen de koeien in een boerenschuur, de andere in het kasteel van een baron die een kennis van een kennis is en hij brengt zelfs een nacht op het politiebureau van Gorinchem door, want in de jaren dertig blijkt er in Nederland een regeling te hebben bestaan, die armlastige reizigers gratis liet overnachten in een cel. Hij krijgt de volgende ochtend een kop koffie en een boterham mee van de dienstdoende agent (p. 24-25).

Winterlandschap van Pieter Bruegel

In zijn knapzak zitten een Duits woordenboek, The Oxford Book of English Verse en de gedichten van Horatius (in het Latijn). Patrick mag dan geen diploma hebben, hij is wel razend leergierig, heeft een goed oor voor vreemde talen en heel repertoire aan poëzie die hij ooit uit zijn hoofd moest leren. Het Europa van de jaren dertig was een andere wereld. Nederland ziet er met zijn vlakke sneeuwlandschap en overal schaatsers nog het meest uit als een plaatje van Bruegel en ons zwaar geïndustrialiseerde landje met overal snelwegen lijkt nog heel ver in het verschiet. In Duitsland zijn de Nazi's net opgekomen, maar hun invloed is nog niet allesoverheersend en, een enkele xenofobe uitzondering daargelaten, wordt Patrick overal met de grootst mogelijke vriendelijkheid ontvangen. In de bergen van Oostenrijk huizen wolven en Tsjechoslowakije lijkt wel een exotisch ander werelddeel waar de boerenbevolking nog gekleed gaat in kleurrijke klederdracht.

De auteur als dashing
officer in WO 2

Alleen in Wenen dringt de moderne wereld even door. Er is daar politieke onrust, maar door zijn beperkte toegang tot nieuwsmedia (hij is blut en heeft geen geld voor kranten) wordt Patrick pas veel later goed gewaar wat er aan de hand was. Hij heeft het vooral druk met aan de kost komen, want zijn toelage is nog niet gearriveerd op de Britse ambassade en samen met een vreemde snuiter uit de Noordfriese eilanden, die als ambitie heeft smokkelaar te worden, gaat hij de deuren langs om portrettekeningen te maken. Hij verdient genoeg om een paar dagen van te leven én om zijn compagnon van een startkapitaaltje voor zijn smokkelcarrière te voorzien. Tussen zijn belevenissen en ontmoetingen door verliest hij zich in lange beschouwingen over architectuur, Latijnse poëzie en laatmiddeleeuwse Duitse schilderkunst, én in lyrische beschrijvingen van het winterlandschap.

A Time of Gifts is één van de klassiekers uit de reisliteratuur. Het boek is een waar genot. Want hoewel het meer dan veertig jaar na dato geschreven is, klinkt er nog steeds een zekere frisheid en spontaniteit in door, van een jongeman die voor het eerst de wereld intrekt en die wereld met veel levenslust tegemoet treedt en ontdekt. Dit deel voert ons tot de grens met Hongarije; in het vervolg, Between the Woods and the Water, trekken we Hongarije binnen. Het staat al op mijn e-reader.

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen!