Gemiste kans

Ferdinand von Schirach,
De zaak Collini (Duitsland 2011)
Roman, 176 pp.
Uit het Duits vertaald door Hans Driessen en Marion Hardoar


Ik ga nu waarschijnlijk iets heel stoms doen: ik ga me namelijk waanzinnig impopulair maken met deze bespreking. Mensen gaan massaal hun abonnement op dit blog opzeggen, gaan mij met zijn allen uitmaken voor snob/trut/randdebiel/aansteller (doorhalen wat niet van toepassing is; alles laten staan mag ook) en zullen mij voor eeuwig op de zwarte lijst zetten van bloggers wier oordeel ze nooit meer zullen vertrouwen. Ik vind dat natuurlijk vreselijk, maar al hoe droevig het ook is om straks met anderhalve trouwe blogvolger achter te blijven, nog erger zou ik het vinden om niet eerlijk te zijn en een juichende bespreking te schrijven omdat iedereen nu eenmaal juicht. Of bijna iedereen. Want er blijken ook recensenten te zijn die De zaak Collini net als ik maar een matig boekje vinden, bijvoorbeeld die van de Frankfurter Allgemeine of van De Groene Amsterdammer. Ook deze schrijver is weinig enthousiast en Crimezone vindt het niet eens echt spannend.

Het verhaal draait om een gepensioneerde Italiaanse gastarbeider met een onberispelijke staat van dienst, die op een kwade dag met veel geweld een bejaarde Duitse industrieel vermoordt, zichzelf gelaten laat arresteren, alles bekent en verder zwijgt als het graf. Hij krijgt een onervaren, maar vasthoudende advocaat toegewezen, die net zo lang speurt totdat hij ontdekt wat politie en OM niet hebben kunnen achterhalen: het motief voor de moord. Het zal niemand verbazen dat, gezien de leeftijd van moordenaar en slachtoffer en het feit dat we hier een Duits boek hebben, de Tweede Wereldoorlog er iets mee te maken heeft, maar verder zal ik niets onthullen wat als spoiler zou kunnen gelden, dus lees gerust door, als je nog van plan bent om De zaak Collini zelf te lezen.

Ferdinand von Schirach is een beststellerauteur, maar in de eerste plaats strafpleiter - en dat merk je. Het boek moet het helemaal hebben van een interessante juridische vondst en misstand, en hoewel het verhaal zo is opgebouwd dat het suspense-element best aardig tot zijn recht komt, is Von Schirach geen getalenteerd fictie-auteur. Hij schrijft ten eerste in simpele, korte zinnetjes, die hij met komma's aan elkaar plakt, opdat ze niet al te basisschoolachtig aandoen. Op zich kunnen simpele korte zinnetjes heel doeltreffend zijn, maar alleen als ze schijnbaar simpel zijn. Het proza van Von Schirach daarentegen is vlak en doods, het roept niks extra's op, en het is te onbeholpen en te amateuristisch om voor 'zakelijk' of 'spaarzaam' door te gaan. De vertaling is jammer genoeg ook maar matig, en soms ronduit slecht, bijvoorbeeld waar de vertalers 'jurisdictie' en 'jurisprudentie' door elkaar halen en een griffier uitmaken voor notulist. Dingen die trouwens waarschijnlijk alleen de juridische medemens zullen opvallen.

Maar de amateuristische schrijfstijl, hoewel irritant, is niet mijn grootste bezwaar. Wat ik vooral zonde vind, is dat Von Schirach zo weinig maakt van zijn centrale gegeven. Hij duikelt een juridische misstand op uit de archieven en stoft die af (hulde!), maar zet de lezer vervolgens amper aan het denken, hoewel er genoeg ethische kwesties zijn die hij naar aanleiding hiervan had kunnen aansnijden, bijvoorbeeld of eigenrichting wel ooit geoorloofd is en zo ja, onder welke omstandigheden dan precies. Er waren bovendien mogelijkheden te over geweest om de strafzitting op niet-sensationele wijze te dramatiseren, maar Von Schirach laat ze allemaal liggen. Hij kiest voor een slappe uitweg en laat de rechtszaak als een nachtkaars uitgaan - terwijl hij volgens mij zijn klassiekers op het gebied van het courtroom drama wel degelijk kent, want de jonge onervaren advocaat die het vol overmoed tegen de gevestigde oude rotten opneemt, komt natuurlijk rechtstreeks uit John Grisham.

Helaas, de dramatisering in De zaak Collini is net zo vlak als het proza, terwijl een boek als dit de lezer juist heftig heen en weer zou moeten doen slingeren tussen standpunten, tussen slachtoffer en dader, tussen verschillende juridische en ethische visies. Ik wil bij dit soort boeken als het ware samen met de personages verscheurd worden door de dilemma's waarmee ze worstelen, anders kan ik net zo goed een arrest van de Hoge Raad lezen.

Ik begrijp wel waarom het boek zo goed verkoopt. Het verhaal leest heel gemakkelijk weg (snelle types kunnen het waarschijnlijk in een zondagmiddag uitlezen als ze even doorbuffelen) er is sprake van een interessante en originele ontdekking én het boek blijkt gepromoot te zijn door De wereld draait door. Maar voor mij heeft het te weinig om de hakken om te beklijven. Een gemiste kans.

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen!