De Lonely Planet voor de middeleeuwen

Ian Mortimer, The Time Traveler's Guide to Medieval England: A Handbook for Visitors to the Fourteenth Century (GB 2008)
Geschiedenis, 368 pp.
Niet in het Nederlands verkrijgbaar.


"The past is a foreign country - they do things differently there."

Deze beroemde openingszin van L.P. Hartleys prachtige roman The Go-between moet ongetwijfeld in het achterhoofd van Ian Mortimer hebben gezeten, toen hij ervoor koos om de geschiedenis eens van een andere kant te benaderen. In zijn boek vind je namelijk geen opsomming van gebeurtenissen of ingewikkelde statistieken en grafieken, maar een levendige en bonte gids voor de toerist die in de veertiende eeuw in Engeland terecht komt en wil weten wat hij het beste kan eten, wat hij moet dragen om niet op te vallen, hoe een typisch veertiende-eeuws dorp er uit ziet en wat voor vermaak er voor handen is.

The idea of traveling to the Middle Ages allows you to understand these people not only in terms of evidence but also in terms of their humanity, their hopes and fears, the drama of their lives. [...] Understanding the past is a matter of experience as well as knowledge, a striving to make spiritual, emotional, poetic, dramatic, and inspirational connections with our forebears. It is about our personal reactions to the challenges of living in previous centuries and earlier cultures, and our understanding of what makes one century different from another.

Net zoals je een beter begrip voor je eigen land kunt krijgen door verre reizen te maken, zo kun je je inzicht in je eigen tijd vergroten door je te verdiepen in een hele andere periode. Een idee dat mij zeer aanspreekt.

En zo neemt Ian Mortimer je mee naar het leven dat acht eeuwen geleden geleefd werd in Engeland, gezien door de ogen van een contemporaine bezoeker en met alle beschrijvingen in de tegenwoordige tijd. En wie is er nu niet nieuwsgierig hoe het huisje van één van onze verre voorouders er heeft uit gezien? Mortimer geeft ons een kijkje.

If a door is open, you may just discern in the gloom a single room divided into two unequal parts, the smaller for the children to sleep in, and the other for cooking and the adults’ mattresses. There is often no toilet, just a bucket (to be emptied at Shitbrook). The tenants of these houses spend almost the whole day away from home, at their workplaces; they eat in the street and urinate and defecate where they can, ideally in the municipal toilets on the city bridge. Their children grow up similarly out of doors, playing in the street.

Het eerste hoofdstuk is vooral visueel van inslag. Mortimer geeft een kleurrijke beschrijving van levende steden en dorpen en de levende mensen die er wonen, maar ook van het landschap. Zo zal het je opvallen dat er maar weinig naaldbomen in de bossen voorkomen, dat de koeien en schapen in de wei aanmerkelijk kleiner zijn dan nu, en wie in de jaren na de pestepidemie van 1348 door het land reist, ziet gebieden die helemaal ontvolkt zijn, met land dat braak ligt en dorpen die verlaten zijn. Een andere opvallende omstandigheid in de middeleeuwen is dat je overal veel meer jonge mensen ziet dan oudere. De helft van de bevolking is 21 jaar of jonger! Jongens gaan aan het werk vanaf hun zevende, mogen trouwen op hun veertiende en kunnen het leger in vanaf hun vijftiende.

Maar Mortimer vertelt ook van alles over middeleeuwse humor, middeleeuwse manieren en etiquette, de gewelddadige inslag, de voorliefde voor bling-bling bij de adel, hoe de rechtsorde gehandhaafd werd (of juist niet), hoe 'kennis' in de meeste gevallen is gebaseerd op bijgeloof en dus alles mogelijk is: "The word which best sums up the medieval attitude to the Devil, miracles, and everything in between is “superstition.” People do not understand the laws of physics, the nature of matter, or even how the human body functions. Hence they do not see limitations on how the world operates. Their sense of normality is thus somewhat precarious. Anything can happen." De wereld moet voor de gemiddelde middeleeuwer een stuk wonderbaarlijker en onvoorspelbaarder zijn geweest dan ze voor ons is.

Wat ik een frappant weetje vond, was dat kleding een manier was om de bestaande maatschappelijke hiërarchie te handhaven. Er werd in de tweede helft van de eeuw precies voorgeschreven wie wat mocht dragen:

Clothing Regulations Imposed by the Sumptuary Laws of 1363
Status	What They May Wear
Lords with lands worth £1,000 annually, and their families	No restrictions
Knights with lands worth 400 marks (£266 13s 4d) annually, and their families	May dress at their will, except they may wear no weasel fur, ermine, or clothing of precious stones other than the jewels in women’s hair
Knights with lands worth 200 marks (£133 6s 8d) annually, and their families	Fabric worth no more than 6 marks (£4) for the whole cloth; no cloth of gold, nor a cloak, mantle, or gown lined with pure miniver; sleeves of ermine or any material embroidered with precious stones; women may not wear ermine or weasel fur, or jewels except those worn in their hair
Esquires with land worth £200 per year and merchants with goods to the value of £1,000, and their families	Fabric worth no more than 5 marks (£3 6s 8d) for the whole cloth; they may wear cloth of silk and silver, or anything decorated with silver; women may wear miniver but not ermine or weasel fur, or jewels except those worn in their hair
Esquires, gentlemen with £100 per year and merchants with goods to the value of £500, and their families	Fabric worth no more than 4½ marks (£3) for the whole cloth; no cloth of gold, silk, or silver, no embroidery, no precious stones or fur
Yeomen and their families	Fabric worth no more than 40s (£2) for the whole cloth; no jewels, gold, silver, embroidery, enamelware, or silk; no fur except lamb, rabbit, cat, or fox; women not to wear a silk veil
Servants and their families	Fabric worth no more than 2 marks for the whole cloth; no gold, silver, embroidery, enamelware, or silk; women not to wear a veil worth more than 12d
Carters, plowmen, drivers of plows, oxherds, cowherds, swineherds, dairymaids, and everyone else working on the land who does not have 40s of goods	No cloth except blanket and russet at 12d per ell, belts of linen (rope)

Niet dat mensen zich hier iets van aantrokken natuurlijk... Typisch een geval van niet af te dwingen regelgeving zonder draagvlak. Niks nieuws onder de zon dus.

Mortimers reisgids geeft een schat aan informatie over veertiende-eeuwers en hun wereld. Het is daarom niet een boek waar je eventjes voor gaat zitten om het in één ruk uit te lezen, maar meer iets waar je zo nu en dan even lekker induikt. Het is ook net iets minder onderhoudend dan dat andere verrukkelijke boek over het dagelijkse leven in vroeger tijden, If Walls Could Talk van Lucy Worsley. Dat neemt niet weg dat Mortimer er zonder meer in slaagt om zijn opzet waar te maken: geschiedenis presenteren als het verhaal van levende mensen.
 
PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen!