dinsdag 24 december 2013

Zen

Jane Hirshfield,
The Heart of Haiku (VS 2011)
Poëzie-essay, ca. 35 pp.
(voor de verkrijgbaarheid, zie onderaan deze bespreking)


Vele mensen over de hele wereld schrijven tegenwoordig wel haiku's en een beetje poëzieliefhebber weet dat het een ultrakorte, ultragecomprimeerde dichtvorm van Japanse oorsprong is. Veel minder mensen weten dat de haiku zoals we die nu kennen, weliswaar niet is uitgevonden maar wel is gevormd door de zeventiende-eeuwse Japanse dichter Bashō. De Amerikaanse dichter Jane Hirshfield schreef een schitterend lang essay over de man en zijn werk en leven, en geeft ons tegelijkertijd inzicht in wat een haiku is, wat een haiku doet.

De definitie van een haiku is niet zo ingewikkeld: "an image-based poem of seventeen sound units, written in lines of five, seven, and again five units each." Het gedicht moet een bepaald jaargetijde oproepen, ofwel door het bij naam te noemen ofwel door middel van associatie. Voordat Bashō het genre transformeerde was het het niet meer dan 'speels vers', de letterlijke betekenis van het woord haiku. Kunst was een integraal onderdeel van het leven van de hogere klassen in het Japan van de zeventiende eeuw en dat was al vele eeuwen zo. Iedereen bespeelde wel een instrument en schreef poëzie. In de tijd van Bashō was vooral het maken van renga een populair tijdverdrijf: één persoon begon met een paar dichtregels, een ander in het gezelschap borduurde daarop voort met een paar opvolgende regels, enzovoort. Je zou het kunnen zien als een zeer verfijnde vorm van scrabble, waarbij de deelnemers hun best deden om elkaar in een plezante sfeer de loef af te steken in gevatheid en vindingrijkheid. Maar Bashō wilde meer, of in ieder geval iets anders.

Bashō ontwikkelde de paar regels per persoon van de renga tot de haiku zoals we die nu kennen: een vorm van zeer bondige poëzie, die een maximum aan voorstellingen of gevoelens oproept, merendeels door gebruik te maken van alledaagse woorden en beelden. Hij wilde de dichter én de lezer opnieuw laten zien met een minimum aan middelen, waarbij 'zien' niet letterlijk moet worden opgevat maar eerder als een innerlijke visie die opgeroepen wordt door een zintuiglijke waarneming. Hier zijn twee mooi voorbeelden (vertaling: Jane Hirshfield)
silence:
the cicada’s cry
soaks into stone
if I took it into my hand,
would hot tears make it vanish?
autumn frost  
Hun verbazingwekkende zeggingskracht krijgen de gedichten alleen als je als lezer bereid bent om je helemaal open te stellen en als het ware mede-auteur te worden. Daar wordt ook de Zen-invloed duidelijk, want in Zen streeft de beoefenaar ernaar om eerst zichzelf leeg te maken en dan helemaal opnieuw naar de wereld te kijken. Een andere wijze om de haiku's te lezen wordt door Hirshfield als volgt beschreven:
One useful way to approach a haiku is to understand each of its parts as pointing toward both world and self. Read this way, haiku remind that a person should not become too fixed in a singular sense of what the self might consist of or know, or where it might reside.
Bashō's leven en poëzie werden sterk beïnvloed door zowel Zen Boeddhisme als Shinto, de belangrijkste geestelijke stromingen van Japan. Zijn leven was een schoolvoorbeeld van boeddhistische onthechting. Hij woonde in een allereenvoudigst hutje en bracht een groot deel van zijn zwervend door, ook toen hij al op hoge leeftijd was. Het reizen stelde hem in staat om de wereld om hem heen steeds weer opnieuw te ontdekken. Vaak had hij amper genoeg te eten, maar gelukkig waren er altijd bewonderende leerlingen en vrienden die voor hem zorgden. Zijn laatste haiku schreef hij op 25 november 1694, een paar dagen vóór zijn dood:
on a journey, ill,
dreams scouring on
through exhausted fields
Hirshfield heeft een ongelooflijk mooi boek geschreven. Het is maar een dikke 30 pagina's lang, maar ze weet daarin zoveel over te brengen, dat het bijna een klein wonder is.
______________________
The Heart of Haiku is alleen te koop als Kindle Single (hier ). Heb je geen Kindle, maar wel een andere e-reader en wil je dit essay graag lezen, stuur me dan even een seintje via de mail of via mijn contactformulier.

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen!

14 opmerkingen:

  1. Hoi Anna, hier ben ik erg benieuwd naar! Ik heb niet zoveel met poëzie, maar van Basho heb ik wel eens gelezen "De smalle weg naar het hoge noorden" een klein boekje van uitgeverij Altamira in een vertaling van Aleid C. Swierenga. Ik ga het naar aanleiding van je recensie weer eeens herlezen. Prettige feestdagen (ik ga een heerlijk 5-gangendiner klaarmaken voor mezelf en een vriend) en hartelijke groeten uit Utrecht, Erik

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ik zorg dat je het essay via de mail krijgt, Erik. Zelfs al heb je geen e-reader, dan kun je het toch op je computer lezen.
      Veel succes met het 5-gangendiner. Ik ga met de kerst uit eten en houd het op 4 gangen. Dat is voor iemand van mijn postuur al behoorlijk veel ;-)
      Fijne kerst,
      Anna

      Verwijderen
  2. kun je er niet stiekem een pdf-je van maken? ik ben wel nieuwsgierig, het lijkt me fijn om iets meer te weten te komen over deze tak van poezie/letterkunde. (het eerste voorbeeld is overigens prachtig..)

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Het pdf-je is je een minuut geleden toegemaild. Ik hoop dat je er net zo van geniet als ik.

      Verwijderen
  3. Dit lijkt me een prachtboekje. Ik kon het gelukkig zelf bemachtigen ;-)
    Gezien de titel van je post vooral ook een boekje voor mensen die het de komende dagen heel druk krijgen....om even terug te komen bij jezelf.
    Zelf houd ik het heel rustig. Ik wens je fijne dagen!

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Veel plezier met dit prachtboekje, dat je hopelijk in de juiste, contemplatieve en rustgevende sfeer zal brengen. Goede kerst!

      Verwijderen
  4. Hoi Anna, ik houd me zeer aanbevolen. Ik heb al tijden "One hundred poems from the Japanese" van Kenneth Rexroth in de kast staan en uiteraard komt de Haiku en Basho er in voor. Mooie bespreking. Fijne dagen ook gewenst!

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Hoi Koen, ik heb het bestand inmiddels op de mail gezet, en omdat ik weet dat jij een groot muziekliefhebber bent, heb ik ook een stukje muziek bijgedaan dat er naar mijn mening erg goed bijpast: klassieke Japanse muziek gespeeld op de koto, een soort harp, maar dan mooier (vind ik tenminste). Jij ook fijne dagen!

      Verwijderen
  5. oh fijn! Geef begin januari een workshop poëzie waarin zeker ook een haiku, dus ik houd me aanbevolen!

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Hoi Hella, als het goed is heb je het bestand inmiddels ontvangen. Hopelijk doe je er extra inspiratie uit op voor je poëzieworkshop.

      Verwijderen
  6. Hoi Anna, ik heb het essay net uitgelezen. Jouw recensie is zoals gebruikelijk zeer goed, daar valt niets aan toe te voegen. Mooi essay ook. Het stimuleert om meer over Basho en zijn Haiku's te weten te komen. Groetjes, Erik

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Geweldig om te horen, Erik. Ik vond het echt een ontdekking om over Basho en zijn werk te lezen en vind het fijn als andere mensen er ook door geïnspireerd worden.

      Verwijderen
  7. Mooie bespreking, Anna. Zoals altijd weet je een onderwerp waar ik in de eerste instantie niet echt in geinteresseerd ben interessant te maken, zelfs zo dat ik bedenk dat ik er meer over wil lezen! (zo leuk)
    Ik wens je fijne feestdagen toe en geniet van je kerstdiner!

    groetjes,

    BeantwoordenVerwijderen
  8. Bettina, dit is nou echt een boekje dat de lading van de naam van mijn blog perfect dekt: onderdeel van een leesreis, een ontdekkingstocht door de literatuur. En als ik jou mee op reis kan nemen, wordt de reis alleen maar waardevoller :-)

    BeantwoordenVerwijderen