woensdag 12 maart 2014

Op afstand

Gerbrand Bakker,
De omweg (Nl 2010)
Roman, 235 pp.

Er zijn van die boeken die in theorie helemaal je-van-het lijken en dan in de praktijk nogal tegenvallen. Dat gebeurde met De omweg. Het was precies een boek voor mij, meende ik: het speelt zich af rond een afgelegen huisje in het mooie Noord-Wales, het is ingetogen en 'klein' en er staat een magnifieke gans op de voorkant. Het gaat over een vrouw (ze blijft tot vlak voor het einde naamloos) die echtgenoot en baan en proefschrift heeft achtergelaten in Amsterdam en is neergestreken ergens in de buurt van Caernarfan. Haar naaste buren zijn tien ganzen en de schaapskudde van een boer een eindje verderop, die zo nu en dan zijn opwachting maakt, maar niet welkom is.

Er is iets met de vrouw aan de hand en er is in Amsterdam iets onoirbaars met een student gebeurd, maar waarom ze zich zo drastisch heeft teruggetrokken, wordt pas langzaam aan duidelijk. Ze heeft de boeken die ze nodig heeft voor het proefschrift over Emily Dickinson meegenomen, maar werkt niet meer aan haar dissertatie. Liever bekommert ze zich om de ganzen, waarvan er steeds meer verdwijnen (een vos?), en het aanleggen van een tuin om het verval een halt toe te roepen. Een eindje verderop is een prehistorische steencirkel waar dassen wonen en waar ze een bijzondere ontmoeting heeft. Ze denkt veel aan haar oom die ooit zelfmoord probeerde te plegen door een ondiepe hotelvijver in te lopen en de dood is duidelijk een thema dat haar bezig houdt. Ze wekt door haar manier van omgaan met anderen weinig sympathie op, maar is ook niet uitgesproken antipathiek. Ze rookt onophoudelijk.

Bakker heeft zijn stinkende best gedaan de tragiek in dit boek zo weinig mogelijk aan te zetten en er vooral geen melodrama van te maken, maar is daarin doorgeschoten naar het andere uiterste. Zowel hoofdpersoon als schrijfstijl zijn zo onderkoeld, zo afstandelijk dat het mij onmogelijk werd gemaakt om mee te leven met de vrouw en haar lot. De eerste helft was ik wel degelijk geboeid, omdat ik graag wilde achterhalen waarom ze in een uithoek van Wales zat en waarom ze zo ongelukkig was. De gedichten van Emily Dickinson worden hier door de schrijver op effectieve wijze ingezet als afspiegeling van de gemoedstoestand van de vrouw, zoals bijvoorbeeld in deze passage:
Presentiment is that long shadow on the lawn, 
Indicative that suns go down; 
The notice to the startled grass 
That darkness is about to pass.

Dickinson had gezien wat zij nu zag.
Maar toen me begon te dagen wat er mis was met de vrouw, bleef er te weinig over om de aandacht goed vast te houden.

Het mooist in dit boek zijn de beschrijvingen van de omgeving, en de passages waar het overgaan van de herfst in de winter onder woorden wordt gebracht. Ook mooi gedaan is het verdwijnen van steeds meer ganzen en de vergeefse pogingen dat een halt toe te roepen, die de lichamelijke en geestelijke gesteldheid van de vrouw symboliseren. Maar de natuur om haar heen is eerlijk gezegd met meer zeggingskracht neergezet dan de hoofdpersoon, en hetzelfde geldt voor de persoonlijkheid van haar man, die ook een rol in het boek speelt en iedereen net zo op afstand houdt als zijn vrouw. Beide echtelieden weigeren hun gevoelens te uiten en houden het bij voorkeur op een vaag "Ach" als iemand te dichtbij probeert te komen. De dialogen zijn voor het grootste deel net zo vlak als de hoofdpersoon, en jammer genoeg blijft het hele boek uiteindelijk steken in bloedeloosheid en vage afstandelijkheid.

Ik had zo graag door de vrouw en haar verhaal geraakt willen worden, maar er gebeurde helemaal niks tijdens het lezen van het boek en ook niet erna, toen ik er over ging zitten mijmeren. Deels zal dat ongetwijfeld aan mij liggen, maar ik heb inmiddels besprekingen van anderen gelezen die een soortgelijke leeservaring hadden. Echt, ik houd van subtiel en understated, maar niet als dat resulteert in een nauwelijks doordringbare muur om alle emoties heen. Een boek over mensen met emotioneel onvermogen zou niet mogen lijden aan datzelfde onvermogen.

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen!

8 opmerkingen:

  1. Heb je Boven is het Stil wel gelezen? Daar werkt dat onderkoelde adembenemend goed. Maar deze vond ik ook een stuk minder.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Nee, dit was mijn eerste kennismaking met deze schrijver. Wellicht dat ik nog eens aan Boven is het stil begin om hem een tweede kans te geven.

      Verwijderen
  2. http://heldenreis.nl/2010/07/boven-is-het-stil.html

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Bedankt voor de link, Hella. Ik word nu toch wel nieuwsgierig naar het boek en zet het gewoon op mijn verlanglijst.

      Verwijderen
  3. De ingrediënten lijken er allemaal te zijn voor een prachtig boek. Jammer dat het er niet uitkomt dan zeg!

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ach, het zal ook wel een beetje aan mij liggen. Het boek 'werkt' niet voor mij, anderen vonden het wel erg mooi. Dat is de subjectieve factor.

      Verwijderen
  4. Nadat ik 'Boven is het stil' had gelezen (mijn nr. 1 aanrader), las ik trouw al Bakkers andere werk. Dit boek is me weinig bijgebleven, hoewel ik weet dat ik sommige passages echt prachtig vond. 'Juni' vond ik trouwens ook een goed boek.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Het is duidelijk dat ik nu toch echt een keer Boven is het stil moet lezen, Inge. Het gaat definitief op de aanschaflijst.

      Verwijderen