Kwaadaardige komedie

Francis Iles,
Malice Aforethought (GB 1931)
Roman, 320 pp.
Niet in het Nederlands verkrijgbaar



Op het eerste gezicht lijken we ons hier op cosy detective terrein te bevinden: knus Engels dorpje, tennisfeestjes, theevisities, dokter, dominee, landhuis. Zo meteen wordt natuurlijk één van de dorpsnotabelen vermoord achter de rododendrons aangetroffen en dan gaat de vrouw van de dominee uitvogelen wie de moordenaar is. Maar schijn bedriegt. Dit is geen whodunnit, maar iets dat in 1931 tamelijk nieuw en radicaal was. De schrijver verklapt namelijk onmiddellijk in de eerste zin al wie de moordenaar is. Het is de dorpsdokter en hij gaat lekker zijn bazige vrouw om zeep helpen. Hij moet alleen nog de juiste methode en het juiste moment vinden.

In plaats van een puzzelverhaal krijgen we hier een zwarthumoristisch duikje in de psyche van een moordenaar. Dr. Bickleigh gaat gebukt onder een zwaar minderwaardigheidscomplex vanwege zijn geringe lengte en zit onder de plak bij zijn veel oudere vrouw Julia, die uit een sjieke maar helaas verarmde familie komt, op iedereen neerkijkt en alleen maar met de dokter is getrouwd omdat alles beter was dan over te blijven. Gelukkig is ze wel zo verstandig om haar man zijn affairetjes met lokale dames te gunnen (zolang hij maar discreet is), en voor de rest heeft ze hem meedogenloos onder de duim. Nadat Dr. Bickleigh tijdens één van zijn affaires voor de zoveelste keer zeker weet dat hij nu echt de liefde van zijn leven gevonden heeft, die echter onder geen beding met een gescheiden man wil trouwen ("de schande"), zit er maar één ding op: Julia moet dood. En Julia gáát dood, zonder dat er een haan naar kraait.

Dr. Bickleigh geniet. Zijn minderwaardigheidscomplex slinkt naarmate zijn ego zich almaar verder opblaast en hij er van overtuigd raakt dat hij qua vernuft ver uitsteekt boven al die domme dorpsgenoten en sullige koddebeiers. Totdat blijkt dat hij een klein steekje heeft laten vallen en het verhaal echt leuk wordt. Francis Iles vertelt met groot genoegen hoe zijn hoofdpersoon steeds verder in de klem komt te zitten en daar elke keer toch weer op het nippertje uit lijkt te komen, compleet met een wervelende rechtbankscène.

Maar het gaat niet alleen om de plot. Malice aforethought is ook een scherpe satire op de upper middle class van het Engelse platteland. Geen enkele van de dorpelingen is ook maar een beetje sympathiek. Het zijn allemaal snobs ("birth counted for everything and achievement nothing") en/of hebzuchtige egoïsten. De minst erge exemplaren zijn 'slechts' verwende, slappe naïevelingen, maar ook voor hen heeft de schrijver weinig sympathie. Iles bekritiseert iedereen genadeloos en met veel subtiele humor, zoals hier waar hij het over de tot voor kort zo illustere familie Crewstanton heeft.

The Crewstanton lands had gone. Three Crewstanton sons, who had been brought up with a valet apiece and unlimited small change, were vegetating miserably, one pretending to manage a banana estate in Jamaica, one making believe to be doing useful work in a surgical bandage firm in Derby, and one (the only one) putting his expensive education to good account by keeping himself in comparative comfort by his skill in bridge, billiards, and poker.

Maar de opbouw mag er ook wezen. In plaats van het verhaal een beetje uit te laten foezelen, zoals met bijna alle misdaadromans gebeurt, geeft Iles dit boek de perfecte afsluiting. Helemaal aan het eind heeft hij namelijk nog een verrassing voor ons in petto, die ik tot mijn grote genoegen niet echt aan zag komen en waar ik ontzettend hard om heb moeten lachen en veel leedvermaak aan heb beleefd (* valse grijns *).

Doodzonde dat Malice Aforethought sinds de jaren dertig bij het grote publiek een beetje in de vergetelheid is geraakt. Het is een psychologische thriller en sociale satire ineen, die in zijn genre zonder meer als klassieker beschouwd kan worden, en die stukken leuker is dan al die Scandikrimi's die tegenwoordig zo populair zijn.

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen!