Meneer Vos, zijn vrouw en zijn geliefde

Helen Oyeyemi,
Mr. Fox (Nigeria 2011)
Roman, 336 pp.
Niet in het Nederlands verkrijgbaar


St John Fox is een succesvolle  Amerikaanse schrijver en Mary Foxe is zijn muze en geliefde. St John heeft een moeizaam huwelijk met Daphne en Mary bestaat niet. Ja, dat lees je goed. Mary is ontsproten aan de fantasie van St John, maar leidt niettemin een heel eigen leven en is het onderwerp van intense jaloezie van de kant van Daphne. 'Mister Fox' is ook de titel van een oud volksverhaal, waarin de gelijknamige hoofdpersoon, in een variatie op het Blauwbaardsprookje, de ene vrouw na de andere vermoordt, maar het uiteindelijk aflegt tegen het lef en de slimheid van ene Lady Mary. Dat motief komt terug in dit boek.

Mary Foxe protesteert bij St John tegen het grote aantal vrouwen dat hij in zijn verhalen laat vermoorden. Dat is nergens voor nodig, vindt ze, en ze komt met alternatieve versies, waarmee St John op zijn beurt  wordt uitgedaagd om met weer andere verhalen te komen. In veel daarvan komen Mary en St John zelf voor en andere haken aan bij de oude sprookjes van niet alleen Mister Fox, maar ook bij die van Blauwbaard,  Fitcher's Bird (Vleerkensvogel) en de Britse volksbalade Reynardine. Van enkele verhalen is eerlijk gezegd niet goed duidelijk wat ze in dit boek doen, maar de meeste vormen een intrigerende rode draad. Sommige verhalen zijn extra indringend, zoals dat van ene Mary wier vader in de gevangenis zit voor de moord op haar moeder, en andere zijn juist weer heel geestig. Vooral grappig is het begin van het verhaal over een finishing school voor jongemannen (!), waar zij klaargestoomd worden voor een huwelijk met een rijke vrouw en onderwezen worden in mannelijke deugden als “Strong Handshakes, Silence, Rudimentary Car Mechanics, How to Mow the Lawn, Explosive Displays of Authority, Sport, and Nutrition Against Impotence”.

Helen Oyeyemi schrijft ontzettend goed, maar ze is niet het soort auteur dat zich veel gelegen laat aan de verwachtingen van het lezerspubliek. De meeste verhalen nemen wendingen die vreemd en onverwacht zijn. Soms zijn de verhalen provocerend en bijna altijd zijn ze eigengereid. En denk bij sprookjes niet aan dromerige elfjes en feeën, maar eerder aan de harde wereld van weleer toen geweld en armoede om elke hoek loerden. Een paar verhalen spelen overigens in de huidige tijd, terwijl het raamverhaal van de schrijver St John Fox, om de verwarring te vergroten, in de jaren dertig speelt. Het boek besluit met twee prachtige verhalen over een vos en een meisje (de meest sprookjesachtige tot nu toe), waaruit de lezer zijn eigen conclusies mag trekken.

Zit er nu ook een doorlopende draad in het boek, dat immers gepresenteerd wordt als roman? Jazeker, er zit ontwikkeling in het huwelijk van St John met Daphne en in zijn relatie met Mary Foxe, dat eigenzinnige product van zijn eigen verbeelding. Is dat ook het belangrijkste thema van het boek? Nee, niet echt. Het is het plezier in de verhalen dat voorop staat, met tegelijkertijd de - nota bene speelse - verkenning van geweld tegen vrouwen én de kracht van de vrouwen die het niet pikken. Maar een drammerige feministisch manifest is dit in de verste verte niet.

Mr Fox is duidelijk geen conventionele roman. Geen moment. Het is een origineel spel met verhalen in verhalen, een spel dat vooral in het begin behoorlijk wat verwarring teweeg brengt, maar dat na een tijdje steeds meer charme krijgt. Het is een puzzel waarin de puzzelstukjes nooit op hun plaats vallen, maar een impressionistisch plaatje opleveren dat niet goed vast te pinnen is. De verbanden tussen de verhalen zijn niet logisch maar associatief. Van psychologisch realisme is geen sprake, want daar gaat het bij sprookjes ook niet om. Je moet van dit soort boeken houden (lezers die hun verhalen graag letterlijk nemen en precies willen weten hoe ze elk symbool moeten duiden, zullen er stapelgek van worden), maar mijn hart heeft dit heerlijke boek uiteindelijk toch gestolen.

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen! Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Plaats dan s.v.p. een link bij de reacties.