Hoe de rand het centrum werd

Michael Pye, The Edge of the World:
How the North Sea Made Us Who We Are (GB 2014). 
Geschiedenis, 450 pp.
Nederlandse titel: Aan de rand van de wereld: 
hoe de Noordzee ons vormde



Tweeduizend jaar geleden lag het zwaartepunt van Europa en omstreken rond de Middellandse Zee. Maar na de val het Westromeinse rijk en het aanbreken van de Middeleeuwen verschoof dat zwaartepunt langzaam naar het noordwesten, richting kille grijze Noordzee, waar de Romeinen voor het overgrote deel nooit echt doorgedrongen waren. Dat begon, volgens Michael Pye, met de Friese handelaren die vanaf die zee niet alleen de kusten van Noordwest-Europa afvoeren, maar dankzij hun stapelplaats Dorestad ook handel dreven ver het binnenland in, naar de landen van de Franken. En en passant deden ze iets revolutionairs:

they reinvented money. They took coins with them on their trading voyages, money for buying and selling and doing business. Other territories had run out of cash, or lived off gifts and barter, or stopped using money for anything except tax and politics, but the Frisians carried the idea of using money wherever they went. It was not at all a trivial idea. With it came ideas of the value of things and how to calculate that abstract value on paper.

De Noordzee was in de vroege middeleeuwen hét vehikel voor de verspreiding van nieuwe spullen en nieuwe ideeën. De ondernemende Friezen hadden overal handelskolonies, maar helaas begon het na een eeuw of twee mis te gaan, toen de Vikingen opkwamen, zo rond 800.Want de Vikingen waren niet alleen kapers en rovers en plunderaars, maar net zo goed handelaars en dus concurrenten. Pye vertelt mooi over hun reizen naar IJsland en Groenland en Newfoundland, over hoe ze Dublin en Kiev stichtten, over stokvis. Maar ook boeken reisden in deze tijd en in deze regio. Vanuit het reeds gekerstende Engeland gingen manuscripten heel Europa door, onder andere met geloofsijverige zendelingen. Arme Bonifatius werd bij Dokkum de kop ingeslagen vanwege een met juwelen ingelegde bijbel die hij bij zich had (een gebeurtenis die Pye overigens niet vermeldt). Oh, en wist je trouwens dat de Ieren in deze periode de interpunctie hebben uitgevonden?

On the Edge gaat niet over koningen en oorlogen, maar over handelaren, zeevaarders, vissers, missionarissen, begijnen en de veranderingen die hun rusteloze activiteiten in ons deel van de wereld teweeg brachten. Het is losjes chronologisch, maar vooral thematisch. Pye licht een interessant onderwerp uit, en begint te vertellen, niet op een geordende academische manier, maar door middel van smakelijke anekdotes die hij vervolgens op boeiende wijze in een groter verband plaatst en van allerlei interessante zijpaden voorziet. 

Daarmee is het geen doorsnee geschiedenisboek, maar eerder een impressionistische vertelling over ontwikkelingen rond de Noordzee van circa 600 tot 1600. Het leest heerlijk en het is een verrassend leerzame aanvulling op de vaderlandse geschiedenis. Heb je er bijvoorbeeld ooit bij stil gestaan hoe het maken van boter er voor heeft gezorgd dat wij zo'n extreem proper landje werden in de middeleeuwen? Pye legt uit hoe. En had je ooit gedacht dat middeleeuwse Noren uiterst modebewust waren en verzot waren op geborduurde schoenen en gouden linten? Dat je in het twaalfde-eeuwse Bergen uitgelachen werd als je achter de mode aanliep? Allemaal het gevolg van een wereld die dankzij de Noordzee tegelijkertijd steeds groter en steeds kleiner werd. Niet alleen handelswaar en mensen gingen de zeeën over, maar ook modes en ideeën. En mode ging over meer dan mode, het was een teken van een snel veranderende wereld, van het wegvallen van de gevestigde orde. Vooral de Engelsen werden daar erg zenuwachtig van:

England wanted to maintain its solid system of class, of course, but also to protect English trades against foreign goods. All this was itself dressed up with a moral anxiousness, so the laws about fashion were meant to adjust people’s souls as well as their pockets and their wardrobes, and make them better persons. They would obviously be better if they knew their place. The laws kept coming to make sure the wrong people did not wear the right clothes..

Geen bont voor lieden met minder dan 100 pond per jaar. Geen zijde voor bediendes. Geen felle kleurtjes voor de arbeiders. Niet dat die wetten hielpen, natuurlijk.
   
Dit is helemaal mijn soort geschiedenisboek. Ik hou ervan om te lezen wat gewone mensen destijds uitvraten en ik hou van een schrijver die interessante verbanden weet te leggen. Daarnaast zijn de vroege middeleeuwen ook nog eens mijn favoriete periode, om precies dezelfde reden dat Pye deze tijd zo interessant en belangrijk vindt: Noordwest Europa begon voor het eerst wat voor te stellen en legde de kiem voor de moderne wereld. Er is veel meer te beleven aan de middeleeuwen dan ridders en kastelen, het was in veel opzichten helemaal geen achterlijke periode, maar juist één van vooruitgang, en de term "donkere middeleeuwen" wil ik dan ook nooit meer horen. Nog niet geheel overtuigd? Lees dan dit geweldige geschiedenisboek en je laat je onderhouden en informeren door een bijzondere geschiedschrijver.
____________________
Bettina heeft ook een goeie bespreking van dit boek geschreven, en lees ook vooral de bespreking van Monica die een hele andere opvatting over het boek heeft.

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen! Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Plaats dan s.v.p. een link bij de reacties.