Een middeleeuwse toerist achterna

Tim Mackintosh-Smith, Travels With a Tangerine: A Journey in the Footnotes of Ibn Battutah (GB 2001)
Reisverhaal, 236 pp.
Nederlandse titel: Reizen in de voetnoten van Ibn Batttoeta 


Ibn Battoeta uit Tanger was een dertiende-eeuwse Marokkaan die in de veertiende eeuw uit pure nieuwsgierigheid en reislust zowat de hele toenmalige Islamitische wereld afreisde. Zoals de meeste middeleeuwse toeristen (christenen én moslims) had hij in zijn keuze van trekpleisters een voorliefde voor de graven van heiligen, maar het boek dat hij 20 jaar na dato schreef, vertelt ook (misschien wel vooral) over zijn ontmoetingen met de mensen in al die verre landen, en daarnaast over gebouwen, uitheemse gewoontes, vreemd eten, kortom al die zaken die ook de hedendaagse reisverhalenschrijver nog steeds graag oplepelt. De Britse Tim Mackintosh-Smith is een zeer erudiete arabist die al jaren in Jemen woont en gefascineerd is door deze reisverhalen. In 1997 besluit hij om de reizen van IB (zoals hij Ibn Battoeta's naam voor het gemak afkort) over te doen om te kijken wat er nog over is van de wereld die deze middeleeuwer beschreef.

TMS (zoals ik de schrijver voor het gemak ga noemen) stapt dus op het vliegtuig en reist allereerst af naar Tanger en vandaar, ook weer met vliegtuig vanwege de onveilige situatie in Algerije, naar Egypte. Het terugvinden van fysieke overblijfselen uit de reisverhalen van IB blijkt moeilijk, want net als in Europa is veel 'ouwe zooi' afgebroken om plaats te maken voor de zegeningen van de moderne wereld, zoals flatgebouwen en snelwegen, maar toch vindt hij regelmatig belezen mensen die de naam van IB goed kennen en over hem gelezen of zelfs geschreven hebben.

TMS spreekt natuurlijk uitstekend Arabisch (zij het van de klassieke variant en met een Jemenitisch accent), zodat hij in tegenstelling tot andere westerse reizigers gemakkelijk praatjes aanknoopt met de plaatselijke bevolking. Hij kent bovendien hun gewoontes en hun godsdienst. Dat is enerzijds een voordeel, maar ook een beetje een nadeel, omdat de verwondering ontbreekt.

Ibn Battoeta zoals geportretteerd in het
decembernummer van 1991 van
National Geographic Magazine

Zoals ook IB veel over zichzelf schreef, zo is ook TMS (alleen en teruggeworpen op zichzelf) logischerwijs vaak meer met zichzelf bezig dan met IB, maar zo nu en dan duiken er leuke wetenswaardigheidjes op, zoals de omstandigheid dat IB in Tunis tot rechter werd gebombardeerd van de pelgrimskaravaan waar hij mee reisde, dat hij in Tripoli met de dochter van één van zijn reisgenoten trouwde, in de woestijn ten westen van Egypte (na net ontsnapt te zijn aan een bende bandieten) ruzie kreeg met zijn schoonvader, vervolgens van zijn kersverse echtgenote scheidde, en tegen de tijd dat hij in Alexandrië arriveerde al weer hertrouwd was. Dat doet TMS hem niet na!

De belevenissen van TMS in Noord-Afrika zijn aardig, maar niet ontzettend interessant, misschien omdat Marokko en Egypte voor veel Europeanen nu eenmaal niet zo exotisch meer zijn. Veel boeiender wordt het als TMS afreist naar het aanzienlijk onbekendere Oman, en daar de afgelegen en primitieve eilandjes probeert terug te vinden die IB ruim zes eeuwen eerder bezocht. Het wegennet in de woestijn van Oman laat nogal te wensen over (tenminste eind jaren 90) en de scheepvaart is ook niet op toeristen ingesteld, zodat TMS is aangewezen op legertrucks, vissersboten en handelaren die met hun bootjes de kust afreizen. Dat levert avontuurlijke en onderhoudende passages op, zoals deze waarin hij een lift van een legerjeep naar de kust krijgt over een weg die op de kaart en ook in het echt ergens midden in de woestijn ophoudt.

‘Hang on with all your strength,’ the lieutenant shouted. I grasped the machine-gun mounting. ‘And don’t hold us responsible’, he yelled as the sky raced towards us, ‘for any …’ We took off. My stomach hit my tonsils. We landed, and glissaded elegantly down the far side of the dune. As if shamed into action, the other two jeeps leapt the crest immediately. While we were exchanging congratulations, I noticed a wetness about my trousers. I looked down and saw a red stain on the right leg: I must have bashed my shin as we took off. The soldiers bandaged it up deftly while the lieutenant looked on, concerned. ‘Don’t worry,’ I said, as the pain came on. ‘It’ll be a fine souvenir of our trip together.’ I still have the scar.

Als IB en TMS het Midden-Oosten verlaten en in Turkije aankomen, geldt voor allebei dat ze nu in een deel van de wereld zijn beland waar ze de taal niet beheersen en ook de cultuur voor hen onbekender is, en dus spannender. Turkije was in de veertiende eeuw nog maar een paar eeuwen Turks. Tot in de elfde eeuw was het deel van het christelijke, Grieks sprekende Byzantijnse rijk en sommige Europese tijdgenoten van IB hadden zo hun eigen ideeën over die stammen die oorspronkelijk uit Centraal-Azië kwamen. "Western European travellers thought the Turkomans uncouth and bestial; Ludolph von Suchem went as far as to call them ‘in all respects mean, and with the same customs as Frisians’." Lieve help, dezelfde gewoontes als de Friezen, dan moet het wel heel erg geweest zijn met die Turken!

Nadat hij was overgestoken naar de Krim raakte IB bevriend met een rijke Tataarse heerser en reisde hij een tijd mee met diens nomadische tentenpaleis, compleet met mobiele moskeeën, bazaars en een paviljoen bedekt met goud voor de heerser ("nomadism de luxe", zoals TMS het noemt). Daar is uiteraard al heel lang niets maar dan ook niets meer van over op de Krim, maar tot zijn verrassing vindt TMS nog wel een kerk en een Armeens klooster terug die door IB bezocht werden.

Tegen het eind van dit boek (dat deel 1 is in een serie van 3, want IB reisde door naar onder meer India en China) komt TMS in Istanboel een jonge Algerijn tegen die een vliegticket naar Belgrado koopt, om op die manier Frankrijk te bereiken, waar hij diergeneeskunde hoopt te studeren. Op de een of andere manier doet de jongeman TMS aan IB denken: 

   Suddenly he looked at his watch. ‘I’d better get going. You know what the Prophet said, God bless and protect him? “Seek knowledge, even if you have to go to China.”’
   ‘Or France,’ I said. 
   We entrusted each other to the safekeeping of God. I watched him walking away, rucksack bobbing, until he was swallowed up by the pavement crowds. I would never raise IB’s ghost; but there went his spirit, restless as ever.

De graven van de heiligen die IB bezocht, mogen dan vaak niet of met grote moeite terug te vinden zijn, zijn rusteloze nieuwsgierigheid en leergierigheid zijn van alle tijden.
__________________
Klik hier voor een website van de universiteit van Berkeley gewijd aan de reizen van Ibn Battoeta

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen! Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Plaats dan s.v.p. een link bij de reacties.