Lotsbestemming of vrije wil

Natasha Pulley, 
The Watchmaker of Filigree Street (GB 2015)
Roman, 336 pp.
Niet in het Nederlands vertaald.


Op het eerste gezicht is dit historische fictie: een vol sfeer neergezet Londen van 1883, hoofdstukken die zich afspelen in negentiende-eeuws Japan, één van de eerste women's colleges in Oxford, bomaanslagen door Ierse nationalisten, koortsachtig onderzoek door Scotland Yard. Maar er blijkt na een tijdje iets vreemds aan de hand te zijn: een hooggeplaatste Japanner die zich als horlogemaker in Londen heeft gevestigd doet zijn intrede en maakt daar onwaarschijnlijk geavanceerde uurwerken en mechanische dieren en kan schijnbaar de toekomst zien - of 'zich herinneren' zoals hij zelf zegt. Was deze Keita Mori inderdaad in staat om het ontploffen van de Ierse bom te voorspellen vanwege helderziende vermogens, of is het gewoon omdat hij zelf achter de bom zit? Scotland Yard is uiteraard overtuigd van het laatste, maar de hoofdpersoon en de lezer zijn daar minder zeker van. The Watchmaker of Filigree Street is een origineel en intrigerend debuut, dat niet echt een historische roman is, ook niet helemaal fantasy of een thriller, maar iets geheel eigens.

De hoofdpersoon is Thaniel Steepleton, een telegrafist bij een ministerie, die zijn carrière als concertpianist heeft opgegeven om zijn zuster en haar twee zoontjes te onderhouden, nadat haar man is overleden. Dan is er nog Grace Carrow, dochter uit een aristocratische familie, die niets liever wil dan natuurkundige worden, maar haar kansen daarop ziet verdampen als ze er na haar studie in Oxford niet in slaagt een baan als onderzoeker te bemachtigen. Ze heeft weliswaar een flinke erfenis in het verschiet, maar voorwaarde is wel dat ze dan eerst moet trouwen - niet iets waar Grace veel zin in heeft. Thaniel en Grace zijn allebei gefrustreerd door onvervulde verlangens en een leven dat hen weinig keus laat. Dan komt de even bescheiden als raadselachtige Japanse Mr. Mori in hun leven en het lijkt erop dat hij gebeurtenissen en het lot wél naar zijn hand kan zetten, alleen: tot welk doel?

Het fantasy-element, dat wezenlijk is voor het verhaal, wordt acceptabel doordat Pulley het stevig verankerd heeft in de realiteit. Ze heeft duidelijk grondig onderzoek gedaan en heeft het Londen van 1883 zo overtuigend en levensecht neergezet, vol met geuren en kleuren en sprekende details, dat het hier en daar bijna Dickensiaans aandoet. Zelfs het nagebouwde en door Japanse 'acteurs' bevolkte Japanse dorp in Hyde Park, waarvan ik eerst dacht het verzonnen was, blijkt echt te hebben bestaan en ook de episode waarin de heren Gilbert en Sullivan het bezoeken voor inspiratie voor hun opera The Mikado is op feiten gebaseerd. Wat bovendien helpt is dat haar personages net zo overtuigend neergezet zijn als de historische setting en al gauw op de sympathie en het medeleven van de lezers kunnen rekenen.

Thaniel, de telegrafist en ambtenaar, raakt op een bijzondere manier bevriend met Mr. Mori en maakt vervolgens geheel toevallig (of juist niet?) kennis met Grace - in het casino. Grace Carrow en Mr. Mori vormen tegenpolen en tegenhangers in hun driehoek met Thaniel. Grace wil door het bewijzen van het bestaan van ether (waarvan we inmiddels weten dat het een hersenschim is, maar dat destijds onderwerp van serieus wetenschappelijk onderzoek was) laten zien hoe telepathie en helderziendheid werken. Daardoor is ze is zeer geïnteresseerd in Mr. Mori, over wie ze van Thaniel heeft gehoord. Maar Mori moet weinig van haar hebben. Omdat hij bang is dat ze hem ontmaskert als charlatan of om hele andere redenen, die alles met zijn vriendschap Thaniel te maken hebben?

Is de stelling van dit boek dat bovennatuurlijke verschijnselen echt bestaan en wetenschappelijk aangetoond kan worden? In het geheel niet, ze zijn eerder een vehikel voor Pulley's spel met voorbestemdheid versus de mogelijkheid (of onmogelijkheid) om je eigen keuzes in het leven te maken. Ze zijn daarnaast het instrument dat een diep eenzame man gebruikt om vriendschap en warmte te krijgen, waarbij de vraag zich opdringt of dat een een integere handelwijze is of een vorm van ongeoorloofde manipulatie? Dat wordt niet zomaar duidelijk. Het leidt in ieder geval wel tot wat misschien wel de mooiste delen in het boek vormen: enkele hele subtiele liefdesscènes die zowel ongewoon teder als aangrijpend zijn.

Er is wel wat aan te merken op The Watchmaker of Filigree Street. Het is net iets te duidelijk dat Pulley een grondige en uitgebreide creatief-schrijven-opleiding heeft gevolgd en de colleges goed in de oren heeft geknoopt. Ook is het boek wat topzwaar door een lichte overdaad aan thema's en ideeën. Naar mijn idee heeft ze er iets teveel in gepropt, waardoor het verhaal zo nu en dan aan kracht verliest en overweldigd wordt door haar spel met lotsbestemming en vrije wil. Echter, ondanks dat is het boek toch wel een succes geworden. Het is een originele roman die zonder meer uitstijgt boven de genres waar het zo slim gebruik van maakt. Begrijpelijk dat het overal met enthousiasme is ontvangen door zowel recensenten als lezers en dat ik benieuwd ben naar haar volgende roman

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen! Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Plaats dan s.v.p. een link bij de reacties.