vrijdag 15 januari 2016

Ouderdom en onverwachte levenskunst

Jennifer Johnston,
Naming the Stars (Ierland 2015)
Novelle, 94 pp.
Niet in het Nederlands vertaald



Dit is weer zo'n raar omslag met een 'onthoofd' vrouwenlichaam. Zulke foto's worden de laatste jaren vooral gebruikt wordt om de lezer in één oogopslag duidelijk te maken dat dit een VROUWENBOEK is. Dat schijnt te betekenen dat het niks voor mannen is, omdat het over emoties gaat en echte kerels daar niet sensitief genoeg voor zijn, en tegelijkertijd dat de lezeres niet bang hoeft te zijn dat het moeilijk is en dat het dus (goddank!) geen hoogstaande literatuur is. Echte vrouwen zijn immers weliswaar o zo sensitief, maar kunnen niet erg goed nadenken - of hebben daar in ieder geval zelden zin in. Daarmee is dit een hele foute omslag voor deze novelle. Ja, de twee hoofdpersonen zijn vrouwen, het verhaal is zonder meer sensitief, maar het is ook in al zijn beknoptheid subtiel en complex, en daarmee heel wat uitdagender dan de gemiddelde emo-lectuur. En ik zou bovendien niet weten waarom mannen er niet door geboeid zouden kunnen raken, want het is in de eerste plaats een verhaal over mensen.

Een oud schandaal
Naming the Stars is het verhaal van de Anglo-Ierse Flora, een welgestelde vrouw die op hoge leeftijd terugblikt op de vele jaren dat ze van huis was en die nu voor het eerst aan haar trouwe hulp Nellie vertelt wat er werkelijk is gebeurd en wat de reden was voor die lange afwezigheid. Want de tot nu bekende versie, door haar elegante en afstandelijke moeder altijd als de officiële versie naar buiten gebracht, blijkt niet te kloppen. Dat officiële verhaal was destijds (in de oorlogsjaren en daarna) al beschamend genoeg, maar de werkelijke reden voor Flora's jarenlange verbanning overzee naar Engeland blijkt veel pijnlijker en  werpt een niet al te fraai licht op Flora's moeder.

Belangrijke beslissing
Indirect heeft het allemaal met de Tweede Wereldoorlog te maken. De vader van Flora, innig geliefd door zowel zijn vrouw als zijn dochter, is omgekomen in de slag bij El Alamein en de moeder heeft zich teruggetrokken in haar eigen verdriet en heeft geen oog voor dat van haar twee jonge kinderen. Zo komt het dat Flora eigenlijk alleen nog haar oudere broer Eddie als familielid heeft om zich aan vast te klampen. Maar Eddie zit op kostschool in Engeland en komt alleen in de vakanties thuis. Aan het eind van zijn laatste zomervakantie vertelt Eddie zijn zusje dat hij een belangrijke beslissing heeft genomen, waar ze niemand iets over mag vertellen. Deze onthulling heeft dramatische gevolgen en zal Flora's leven voor altijd veranderen.

Bijna onwerkelijk
Het verhaal wordt niet chronologisch verteld, maar heel geleidelijk, terwijl de bejaarde Flora en Nellie op een late zomeravond iets vieren met een flinke hoeveelheid goede oude wijn. Flora geeft steeds wat meer informatie prijs, totdat de schokkende waarheid in volle omvang op tafel ligt. Johnston beschrijft die late zomeravond met een groot gevoel voor sfeer en met veel oog voor de subtiele emoties die niet alleen Flora maar ook Nellie ondergaat en heeft ondergaan. Het drama van destijds wordt niet als drama gebracht, maar als een gebeurtenis die in het licht van de ouderdom ver weg is komen te staan en daardoor minder scherp en bijna een beetje onwerkelijk is geworden. Dat wordt zo subtiel gedaan dat je op een gegeven moment een heel klein beetje gaat twijfelen welke versie nu de echte is, die van Flora of die van haar moeder.

Levenskunst
Jennifer Johnston heeft in minder dan 100 pagina's en met slechts een paar personages het leven geschetst van een oude vrouw die door wat ze heeft meegemaakt gemakkelijk volledig verbitterd had kunnen zijn, maar dat toch niet is. De laatste alinea maakt op schitterende en ingetogen wijze duidelijk hoezeer Flora ondanks alles van het leven houdt.
Flora laughed. She put out her hand and took Nellie’s arm.‘Look up, Nellie. All those stars. Let’s name them. Well, just a few of them. The really bright ones. You said you used to do it on your way back from the picture house. Let’s do it again tonight. In honour.’‘In honour of what, may I ask?’ ‘Truth.’
Dat is ware levenskunst en dat is de wijsheid van een oude vrouw die zich niet heeft laten verslaan.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.

4 opmerkingen:

  1. Ja, dit is wel weer een boek voor mij! Ik heb het gevoel dat ik wel meer van haar gelezen heb, maar er is geen titel die me direct bekend voorkomt.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Inderdaad wel iets voor jou, Hella. Jennifer Johnston is buiten Ierland niet erg bekend bij het grote publiek, maar ze staat wel hoog aangeschreven bij de kenners.

      Verwijderen
    2. Misschien Schaduwen op je huid / Shadows on Our Skin? Dat is het enige boek dat ik ooit van haar heb gelezen. In Nederland werd het destijds in de markt gezet als YA (net als een paar jaar geleden Come, Thou Tortoise trouwens), maar dat was het eigenlijk niet* en ik kon het als tiener ook niet zo waarderen/op waarde schatten. Ik heb het twee keer gelezen en toen weggedaan.

      https://www.goodreads.com/book/show/1100973.Shadows_on_our_Skin

      *Het is ook genomineerd voor de Booker Prize, waar YA-boeken bij mijn weten niet voor in aanmerking komen.

      Verwijderen
    3. Het gaat over tieners dus dan móet het wel YA zijn, zal de (kortzichtige) redenering zijn geweest. Achter in dit boek staat SooS tussen de lijst van overige romans en dan niet met de speciale vermelding dat het om een YA boek gaat.
      Ik ben geen echte kenner van deze auteur, maar weet wel dat ze tamelijk ingehouden boeken schrijft, die voor jongeren volgens mij helemaal niet uit de verf komen.

      Verwijderen