Merry Christmas met Charles

Charles Dickens,
A Christmas Carol (GB 1843)
Novelle, 85 pp.
In het Nederlands vertaald als Een kerstvertelling en Een kerstlied in proza



Dankzij deze vertelling bombardeerde The Times de schrijver Charles Dickens in 1988 tot 'the man who invented Christmas'. Er is onlangs zelfs een film met die titel uitgebracht. En zoals ik een paar dagen geleden zuur opmerkte heeft tegenwoordig elk gat in Nederland ineens een Dickensfestival, zozeer wordt de man met Kerstmis vereenzelvigd. Van veel historisch besef getuigen die festivals niet altijd. Het ziet er groen van de kerstbomen en rood van de kerstmannen. En dat terwijl de kerstboom eerst vanaf 1848 in Engeland in de mode kwam en Father Christmas in A Christmas Carol er heel anders uitzag dan de ouwe vetzak die pas in de late negentiende eeuw uit de VS werd geïmporteerd, zoals je kunt zien aan het plaatje verderop, uit de oorspronkelijke editie. Het is alleen om deze reden al heel leuk om de novelle te lezen, dat wil zeggen om te zien hoe het Dickensiaanse kerstfeest in 1843 nu eigenlijk echt gevierd werd. Zonder kerstboom dus, zonder Santa Claus, en met een kalkoen alleen voor de rijksten. Wat elk huishouden wel had om de feestvreugde te verhogen was hulst en mistletoe, bisschopswijn, gebraden gans, gezelschapsspelletjes, en muziek en dans. En verse sneeuw natuurlijk, in ieder geval in A Christmas Carol.

Nostalgie

Het bal van de familie Fezziwig dat the ghost
of christmas present aan Scrooge laat zien.

Het Engeland van 1843 verkeerde in een overgangsfase en was druk op zoek naar nieuwe tradities - waarschijnlijk ook één van de redenen dat deze versie van kerst zo aansloeg. Eeuwenlang was Engeland een agrarische samenleving geweest, waarin kerst eigenlijk het veel oudere midwinterfeest was, waarin het werk stil werd gelegd omdat het te koud en het daglicht te kort en de oogst binnen en een deel van het vee klaar voor de slacht was. Er werd 12 dagen lang gefeest, van 25 december tot Driekoningen op 6 januari, dat om die redenen nog steeds Twelfth Night heet, en er werd uitgepakt met enorme Twelfth Cakes.

Toen een steeds groter deel van de bevolking in de fabriek en op kantoren werkte, was twaalf dagen feesten niet meer haalbaar. Ook woonden families niet meer vlakbij elkaar in het zelfde dorp, maar vaak verspreid over het land. En hoewel de spoorwegen net aan het opkomen waren, was het voor de meeste arbeiders niet mogelijk om even voor een dag of twee op en neer te reizen. En zo was er ook in 1843 al nostalgie voor een kerstfeest van vroeger tijden waarin iedereen nog met elkaar verbonden was en dat langzaam aan het uitsterven was, en behoefte aan een nieuw soort knusheid. Maar A Christmas Carol is veel meer dan een sjabloon voor een knusse kerst. Het is ook een geslaagde parabel, en een mooi verhaal.

Father Christmas, de geest die Scrooge
weer verbindt met zijn medemens

Sprookje
Ik vermoed dat de meeste Nederlanders het verhaal van A Christmas Carol, net als ik tot voor kort, vooral uit de talloze verfilmingen kennen: chagrijnige ouwe vrek Ebenezer Scrooge wordt in de kerstnacht bezocht door drie geesten, wordt keihard geconfronteerd met zichzelf en ontwaakt op Eerste Kerstdag als een ander mens. Een echt sprookje, dus, geen verhaal van het fel-realistische soort zoals de meeste romans van Dickens. Maar wel op zijn Dickensiaans verteld, barstend van de uitbundige beschrijvingen, vol menselijke warmte en levendigheid.

Preekje
En typisch Dickensiaans is dat er ook een paar voor ons amper te pruimen stukjes in staan. Tiny Tim, het zwaar zieke manke jongetje, levert een mierzoet sentimenteel momentje op (alhoewel ik het in de film veel erger heb gezien) en Dickens barst ook één of twee keer in een stichtelijk preekje uit dat eigenlijk niet helemaal bij de toon van de rest past. Maar dat zijn maar hele korte stukjes en ik krijg er alleen maar extra affectie voor Dickens voor. Hij was niet perfect, net als wij allemaal, en bovendien was dit strikt genomen een potboiler, een tamelijk wanhopige poging om snel weer geld op de bank te krijgen. Daar mogen best wat mindere passages in zitten als de rest zo geïnspireerd en zo de moeite waard is.

Psychologische waarheid
Met dit sprookje verbeeldt Dickens een  psychologische waarheid die heel mooi aansluit bij de kerstgedachte, zoals die nog steeds (maar ook destijds al) geldt. Dat een mens om heel te zijn verbonden moet blijven met het kind dat hij ooit was. Dat iedereen menselijk contact nodig heeft, al is het maar zo nu en dan. Dat geld geen echte bevrediging schenkt, maar menselijke warmte wel. Dat het fijner kan zijn om te geven dan om te nemen. Allemaal standaardkerstgedachten, maar door Dickens met groot succes in een zeer Victoriaanse én tijdloze vertelling verwerkt.

Merry Christmas everybody!

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.