De jacht op Gras

Sheri S. Tepper,
Grass (1989)
Roman, 544 pp.
Nederlandse titel: De heren van Gras


Een gezelschap aristocraten staat bij een groot landhuis klaar om aan de vossenjacht te beginnen. De dertienjarige dochter des huizes gaat voor het eerst ook mee, zeer tegen de zin van haar moeder. Op het eerste gezicht lijkt dit een weinig opvallende scène. Hij zou zo uit Trollope of een mooi opgezet kostuumdrama kunnen komen, maar al gauw voelt het .... verkeerd. Er lijkt iets niet te kloppen. De honden gedragen zich anders dan wij gewend zijn van jachthonden, en waarom is het paardrijden zo extreem pijnlijk voor de jagers? Nog vreemder is dat bij de mannen die niet mee jagen er opvallend veel zijn met missende ledematen en protheses. Nee, dit is bij nader inzien geen Brits kostuumdrama. We zijn hier vele eeuwen in de toekomst, op een andere wereld, Gras genaamd.

Een andere manier van kijken
Ik wist wel dat dit een beroemde roman was, en ik had hem daarom ook al meerdere jaren in huis, maar ik had geen idee dat ik er zo door meegesleept zou worden, dat ik zo volledig ondergedompeld zou worden in deze vreemde wereld en zo geboeid zou raken door dit fascinerende en complexe verhaal. Dit is geen toekomstroman over high tech en intergalactische oorlogen, maar eentje van de soort die de laatste decennia vooral dankzij vrouwelijke schrijvers naar voren is gekomen: de filosofische en psychologische. De toekomstige setting op een andere planeet is een middel om ons op een nieuwe, frisse wijze naar ons zelf en naar onze eigen wereld en denkbeelden te laten kijken. Het fijne van deze roman is dat dit alles ook nog eens verpakt wordt in een spannend verhaal en dat het proza van Tepper zeer de moeite waard is.

Een ambassadeur en een klooster
Gras is een planeetje in een achterafhoek van het heelal. Dat past de aristocraten die hem onderling hebben opgedeeld in een beperkt aantal grote landgoederen perfect. Daardoor hebben ze geen last van de theocratische organisatie ('Sanctitiy') die de macht heeft op de rest van de door mensen bewoonde planeten, en dankzij het plebs dat de overslaghaven bemenst en draaiende houdt, komt er toch genoeg geld binnen en hoeven ze hun handen niet vuil te maken met handel.

Maar er zijn veranderingen op komst. Hoewel Sanctity het uit alle macht stil probeert te houden, is op alle planeten een virusepidemie gaande die op termijn de mensheid zal uitroeien. Behalve op Gras, vreemd genoeg. Daar lijkt niemand ziek en sterker nog, een zieke die er korte tijd doorbracht, genas spontaan. Sanctity stuurt iemand om stiekem op onderzoek uit te gaan, zogenaamd als ambassadeur. Het is een aristocraat van hetzelfde type als de inwoners van Gras, en zijn vrouw en kinderen zijn net zulke hartstochtelijke paardrijders als de Gras-elite, dus hij heeft een goede kans om door te dringen tot deze besloten groep. Zijn vrouw Marjorie zal uiteindelijk de heldin van dit verhaal worden, maar er zijn ook nog twee andere personages die van groot belang zijn voor het verhaal: broeders van het klooster dat voor Sanctity als verbanningsoord dient voor lastige geestelijken. Zij doen archeologische opgravingen naar veel oudere bewoners, die eeuwen geleden onverwacht uitgestorven zijn. Misschien door de een zelfde virusepidemie?

Godsdienst en ethiek
Dit boek was zo'n verrassing, want het verhaal ging een hele andere kant op dan ik verwacht had. Religie en ethiek blijken namelijk een hoofdrol te spelen. Er worden ingewikkelde kwesties in het verhaal verweven, maar op een bijzondere manier die alleen in speculatieve fictie mogelijk is, namelijk aan de hand van de onbekende wereld van Gras en haar vreemde wezens. Je wordt eerst als lezer het verhaal ingezogen, waarin veel je nog bekend voorkomt; je wordt vervolgens deelgenoot van de hindernissen die de hoofdpersonen moeten overwinnen, en verwondert je met hen over de wonderlijke ontdekkingen die ze doen; je leeft kortom op volle toeren mee, en plotseling word je van een volkomen andere kant met een immer actuele ethische kwestie geconfronteerd - die daarmee in een helderder en onverwacht daglicht wordt geplaatst.

Kopstukken
Ik snap nu goed waarom Grass als een sf-klassieker wordt gezien, zelfs al is er hier en daar wel wat op aan te merken. Het heeft namelijk niet alleen een heel interessant verhaal met een complexe en filosofische inslag, maar Tepper zet ook psychologisch geloofwaardige hoofdpersonen neer. Jammer dat hier in Nederland door sommige mensen nog steeds wordt neergekeken op speculatieve fictie als een genre vol bordpapieren personages en vergezochte verhalen voor nerds. In de Engelstalige wereld weten ze inmiddels wel beter en is het genre allang omarmd door literaire kopstukken als Margaret Atwood, David Mitchell en Michel Faber.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.